Najlepsze miejsca na wakacje w Polsce

Mazury

Mazury to piękny obszar leżący na północnym wschodzie Polski. Nie da się dokładnie określić, gdzie mają swoje granice, ale na pewno wszędzie, gdzie na północnym wschodzie Polski występują jeziora, pagórki i lasy, mówi się o Mazurach. Ten obszar ma swoją historię i kulturę – znaczna jego część leży na terenie Galindii i dawnych Prus Wschodnich, a tutejszy dialekt wyróżnia go na tle kulturowym. Znajduje się na nim również duża liczba atrakcji turystycznych. Mazury noclegi to idealne miejsce na wakacje nad jeziorem.

Mikołajki

Mikołajki są miastem leżącym w zachodniej części Krainy Wielkich Jezior, w województwie warmińsko-mazurskim, powiecie mrągowskim, nad jeziorami: Tałty i Jeziorem Mikołajskim. Nazwa pochodzi od patrona tutejszego kościoła, św. Mikołaja z Miry.

Historia

Pierwszy raz wspomniano o tym mieście w 1444, od 1466 było pod zwierzchnictwem Korony Królestwa Polskiego jako lenno pod zarządem krzyżackim. W 1515 na przesmyku jeziora postawiono most, za którego przekroczenie trzeba było zapłacić myto, którego część przekazywano Krzyżakom. Przy moście stały dwie karczmy, których właściciele od 1516 roku musieli transportować krzyżackie szaty i żywność do Rynu i z powrotem. Głównym zajęciem mieszkańców było flisactwo, wyrąb drewna i tkactwo.
Przed reformacją, kościół w Mikołajkach nie był ujęty w wykazie parafii i kościołów filialnych w archiprezbiteriach warmińskich. Po sekularyzacji Państwa Krzyżackiego większość parafii protestanckich otrzymała pastorów mówiących po polsku. W 1539 roku Mikołajki zamieszkiwali niemal wyłącznie Polacy.
Od 1701 roku, Mikołajki stanowiły część Królestwa Prus. Prawa miejskie otrzymały w 1726, od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. Trzy lata później znaczna część zabudowy padłą ofiarą pożaru. Na miasto złożyły się trzy jednostki osadnicze: Rynek, Koniec i Kozłowo po drugiej stronie jeziora od centrum miasta. W 1833 część zabudowy zniszczył pożar. Miasto ożyło po uruchomieniu stałej żeglugi na Mazurach w 1843. Blisko 1920 roku Mikołajki zyskały popularność na tle turystycznym.
W czasie II wojny światowej, na zachód od Jeziora Mikołajskiego znajdowała się placówka Abwehery, nazistowskiego wywiadu i kontrwywiadu, o kryptonimie Walli II. Jej zadaniem było gromadzenie danych na temat ZSRR i przekazywanie ich do Wilczego Szańca, kwatery głównej Hitlera w lesie gierłońsim koło Ketrzyna. Przed sierpniowymi nalotami dywanowymi na Królewiec w 1944, ewakuowano stąd archiwa samorządowe.
W 1945 roku, miasto włączono do Polski. Tutejszy ośrodek radiologiczny jako pierwszy w Polsce odkrył napływ skażonych mas powietrza, będących skutkiem katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu.

Atrakcje turystyczne

Mikołajki noclegi znane są jako żeglarska stolica Polski, stąd można wypłynąć na okoliczne jeziora, albo cieszyć się przysmakami w tawernach w Wiosce Żeglarskiej. Na ulicy Michała Kajki też są bary, a także restauracje i sklepy. Osoby bardziej zainteresowane historią Mazur powinny odwiedzić Muzeum Reformacji Polskiej, zawierające między innymi unikatowe zbiory druków, dokumentów i zdjęć. Widok od strony jeziora gwarantuje prom na linie w pobliskiej miejscowości Wierzba. Do atrakcji należą także dwa kościoły: rzymskokatolicki kościół Matki Boskiej Różańcowej i kościół ewangelicki pw. Świętej Trójcy, ponad stuletnie kamienice i młyn z początku XX wieku.

Mrągowo

Mrągowo jest miastem powiatowym, leżącym blisko środka województwa warmińsko-mazurskiego. Do końca lat 50 XX wieku nosiło nazwę Ządzbork, nowa nazwa wywodzi się od Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, jednego z najwybitniejszych obrońców języka i polskości.

Historia

Nie wiadomo dokładnie, kiedy wybudowano to miasto, ale jedna z pierwszych pieczęci miejskich wskazuje na datę nie późniejszą niż rok 1348. Na początku wieku XV komtur Johann von Sayn lokował miejscowość na prawie chełmińskim, a wielki mistrz Konrad von Jungingen nadał jej prawa miejskie. Na prośbę mieszkańców, w 1444 roku Konrad von Erlichshausen odnowił w Szestnie pierwotny przywilej lokacyjny miasta, od którego przyjęto datę nadania praw miejskich.
Mrągowo od tej pory rozwinęło się pod względem rzemiosła i osadnictwa. W czasie wojny trzynastoletniej Mrągowo było wielokrotnie grabione i niszczone, a po wojnie miasto i okolice stały się lennem Korony Królestwa Polskiego.
W roku 1520 wojska polsko-czeskie zdobyły i spaliły Mrągowo. W 1527 mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern, chcąc pryspieszyć odbudowę miasta, nadał mu przywilej cosobotnich „targów pod rozwiniętą chorągwią”. W 1698 roku wybuchł pożar, który strawił większoć zabudowy. Miasto odbudowano według nowego planu zakładającego szersze i prostsze ulice oraz podobnie wyglądające budynki.
W 1754 roku wybudowano kościół, a w 1786 założono cmentarz miejski, ponieważ, na mocy edyktu cesarskiego, zakazano chowania martwych przy kościołach. W 1812 roku wojska cesarza Napoleona Bonapartego dokonały wielu zniszczeń w mieście. W związku z germanizacją regionu, większość polska zaczęła maleć.
W roku 1818 Mrągowo stało się siedzibą powiatu. Dynamiczny rozwój miasta został przerwany przez kolejny pożar w nocy 23-24 marca 1822 roku. Dzięki zaciągniętym pożyczkom rozpoczęto odbudowę miasta i rozbudowę w kierunku północnym. W latach 30 Mrągowo padło kilkukrotnie ofiarą epidemii cholery. Później z okolic przybywała ludność żydowska, a liczba katolików rosła.
W czasie I wojny światowej Rosjanie przejęli koszary w Mrągowie. Po wojnie okolice miasta padły ofiarą ogólnoniemieckiej rewolucji. Po kilku dniach posiłki wojska pomogły zaprowadzić spokój. W roku 1920 przeprowadzono plebiscyt, który swoim obszarem obejmował powiat mrągowski. Ten teren pozostał po stronie niemieckiej. Kiedy hitlerowcy doszli do władzy, rozpoczęły się prześladowania mniejszości narodowych, a rok przed wojną zniszczono kirkut (cmentarz żydowski).
Podczas II wojny światowej, w regionie dochodziło do eksterminacji Polaków, znaczną część wywieziono do obozów koncentracyjnych. Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku, część miasta została zniszczona, głównie Stare Miasto.

Atrakcje turystyczne

Nad jeziorem Czos znajduje się promenada z której można obserwować jezioro i amfiteatr, gdzie organizowane są najprzeróżniejsze imprezy, między innymi organizowany od 1982 roku Piknik Country i odbywająca się co roku na początku lipca Mazurska Noc Kabaretowa. Dla fanów westernu jest otwarte Western City Mrongoville, będące odwzorowaniem miasteczka z drugiej połowy XIX wieku. Do atrakcji należą również Muzeum Sprzętu Wojskowego, Muzeum Ziemi Mrągowskiej, lodowisko, wyciąg narciarski na Górze Czterech Wiatrów i skwer Jana Pawła II.

Giżycko

Giżycko należy do Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i jest siedzibą powiatu giżyckiego. W historii to miasto nosiło wiele imion, na polski tłumaczonych na Łuczany, nazwa Giżycko została nadana w 1946 roku, na cześć Gustawa Gizewiusza, pastora ewangelickiego i działacza społeczno-narodowego na Mazurach.

Historia

Najstarszy ślad działalności człowieka – róg renifera ze śladami obróbki krzemiennym narzędziem – wydobyto z warstw piasku datowanych na okres sprzed około 15 tysięcy lat nad jeziorem Popówka Mała. W latach 1277–1283 obszar Krainy Wielkich Jezior Mazurskich opanował zakon krzyżacki. Około 1340 na brzegu Kisajna nieco na zachód od dzisiejszego Kanału Piękna Góra rycerze zakonni wznieśli gród obronny nazwany Letzenburg, jak zrobił to wielki mistrz Dytryk von Altenburg w dokumencie określającym podział ziem dawnej Galindii między Węgorzewem a Letzenburg, lub po prostu Letzen.
W połowie XV stulecia pod osłoną zamku zaczęła powstawać osada, założona przez osadników mazowieckich, zwana Nową Wsią. Mieszkańcy zobowiązani byli do daniny oraz innych powinności na rzecz zamku oraz do utrzymywania mostu na drodze przy Niegocinie.
Na mocy pokoju toruńskiego region z miastem stanowił część Królestwa Polskiego jako lenno we władaniu krzyżackim. W 1525 wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sekularyzował zakon krzyżacki, przyjął protestantyzm i ustanowił w Prusach świeckie księstwo, związane zależnością lenną z Królestwem Polskim. Zamek Lötzen stał się siedzibą starostów książęcych.
W czasie potopu szwedzkiego po klęsce w bitwie pod Prostkami, gdzie posiłkujące Szwedów wojska pruskie uległy wojskom hetmana Wincentego Gosiewskiego, na Mazury wtargnęły wspierające Polaków oddziały litewskie i tatarskie. Gród nad Niegocinem Tatarzy zaatakowali 10 lutego 1657, puszczając całe miasto z dymem. Ocalały tylko zamek, ratusz i kościół. Miasto praktycznie przestało istnieć.
Na mocy postanowień traktatów welawsko-bydgoskich z 1657 Polska utraciła zwierzchnictwo nad regionem i miasto odtąd było częścią państwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 w Królestwo Prus.
Rada miejska wystąpiła w 1690 z prośbą o zwolnienie grodu z podatków państwowych, ciężarów publicznych i zakwaterowań. Lötzen było wówczas najbiedniejszym miasteczkiem Prus Książęcych. W wyniku wielkiej epidemii dżumy w 1710 zmarła prawie cała ludność miasta.
Po wojnach napoleońskich przeprowadzono reformę administracji, która znosiła poddaństwo chłopów i zlikwidowano przymus cechowy. Dokonano także zmian w podziale terytorialnym Prus. Do 1820 siedzibą władz powiatowych był Ryn.
W kwietniu 1822 wybuchł największy pożar w dziejach miasta. Spłonęło niemal wszystko. Kilkakrotnie nawiedziła też miasto klęska głodu.
Druga połowa XIX stulecia przyniosła poprawę jakości życia mieszkańców Lötzen. W latach 1843–1851 przeprowadzono wielkie roboty publiczne przy budowie twierdzy im. Ludwiga Leopolda Hermanna von Boyena, pruskiego marszałka polnego i ministra wojny. W latach 1854–1857 wielkie jeziora mazurskie połączono siecią kanałów, umożliwiających regularną żeglugę. Powstała również gęsta sieć dróg bitych.
W czasie I wojny światowej Lötzen dwukrotnie atakowane było przez wojska rosyjskie. Dużą rolę odegrała Twierdza Boyen, która bezskutecznie oblegana była przez oddziały rosyjskie. W bitwie o wielkie jeziora mazurskie, jesienią 1914 i zimą 1915, w Lötzen mieściła się kwatera główna marszałka Paula von Hindenburga, późniejszego prezydenta Rzeszy. 13 lutego 1915, już po wycofaniu się Rosjan, Lötzen odwiedził również cesarz Wilhelm II.
Na początku I wojnie światowej niemieckie jednostki garnizonu Lötzen ruszyły na polskie umocnienia w rejonie Narwi. W latach 1941–1944 miasto było siedzibą dowództwa naczelnego tzw. „Osttruppen”, dowodzonego przez płk. Reinharda Gehlena, twórcy służb wywiadowczych Republiki Federalnej Niemiec. Wojna przyszła do miasta nad Niegocinem pod koniec grudnia 1944 wraz z pierwszymi nalotami lotnictwa sowieckiego. Atak po lodzie od strony jeziora całkowicie zaskoczył oddziały niemieckie i zmusił je do poddania.
20 maja 1945 sowiecka komendantura wojenna przekazała administrację miasta i powiatu władzom polskim. Pierwsza grupa osadników polskich przybyła do miasta 5 lutego 1945 z Białegostoku. Na początku planowano nadać mu dawno nazwę Lec, ale w 1945 roku nadano nazwę Łuczany, a rok później zmieniono na Giżycko.
Później zaczęli licznie napływać przymusowi polscy wysiedleńcy z Wileńszczyzny oraz innych, utraconych na rzecz ZSRR terenów dawnej Polski. Miasto zasiedlali również przybysze z Polski centralnej oraz ludność ukraińska, przesiedlona z południowo-wschodnich regionów w ramach akcji „Wisła”.

Atrakcje turystyczne

Do największych atrakcji turystycznych należy możliwa do zwiedzenia XIX-wieczna twierdza Boyen. Do twierdzy z miasta można dostać się mostem obrotowym. Dla fanów aktywnego odpoczynku otwarty jest park linowy „Wiewióra”. Ponieważ Giżycko leży nad trzema dużymi jeziorami, nie może też zabraknąć rozrywek wodnych, takich jak plaża i molo nad jeziorem Niegocin, a także rejsy z portu w Giżycku. Do atrakcji należą także cmentarz z okresu II wojny światowej, zrewitalizowany zamek krzyżacki przerobiony na hotel, wieża ciśnień stanowiąca znakomity punkt widokowy i kościół ewangelicki projektu Karla Friedricha Schinkla, stojący na miejscu świątyni z 1633 roku.

Ełk

Ełk jest miastem znajdującym się na wschód od Krainy Wielkich Jezior, w pobliżu granicy województwa warmińsko-mazurskiego z województwem podlaskim. Historia dawnej nazwy miasta, Łek, jest niepewna, ale obecna nazwa najpewniej wywodzi się ze zmiany sformułowania „we Łku” na „w Ełku”.

Historia

Osada rozwinęła się pod ochroną zamku, którego początek budowy datuje się na 1398. Zamek i osada stanowiły efekt działalności kolonizacyjnej państwa zakonnego na skraju Wielkiej Puszczy. Przywilej lokacyjny wsi na prawie chełmińskim wystawił wielki mistrz Paweł von Russdorf w 1425 przyznając mieszkańcom 12 lat wolnizny od czynszów. Osada prawdopodobnie uległa zniszczeniu w 1433. Wieś położona była prawdopodobnie po obu brzegach rzeki Ełk u jej ujścia do jeziora Ełckiego, natomiast osada miejska rozwinęła się nieco bardziej na północ, bliżej zamku. Prawa miejskie Ełku zapisano w akcie lokacyjnym wystawionym pod datą 27 lutego 1445.
W 1454 Ełk przyłączył się do Związku Pruskiego, na którego prośbę król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie Prus do Królestwa Polskiego, czego efektem Ełk po raz pierwszy w historii został częścią państwa polskiego. W trakcie wojny trzynastoletniej miasto parokrotnie przechodziło z rąk do rąk pomiędzy Polską a Krzyżakami, by na mocy pokoju toruńskiego w 1466 zostać częścią Królestwa Polskiego, pozostając jako lenno we władaniu krzyżackim, a po sekularyzacji zakonu w 1525 we władaniu świeckich książąt pruskich.
Urbanizacja ośrodka przebiegała powoli lub była wręcz nieskuteczna. Hamujący wpływ mogły mieć zniszczenia wojny trzynastoletniej, bo jeszcze w 1483 i 1511 Ełk nazywany jest „lichą wioszczyną”, choć z pieczęcią miejską. Szybszy rozwój ośrodka nastąpił po sekularyzacji Prus w 1525.
W 1639 w mieście gościł król Polski Władysław IV Waza. Podczas potopu szwedzkiego, a szczególnie w wyniku akcji pacyfikacyjnej hetmana polnego litewskiego Wincentego Gosiewskiego (dzień po zwycięskiej bitwie pod Prostkami) miasto zostało totalnie zniszczone, a cały region złupiony i wyludniony.
Na mocy postanowień traktatów welawsko-bydgoskich z 1657 Polska utraciła zwierzchnictwo nad regionem i miasto odtąd było częścią państwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 w Królestwo Prus, by w 1871 zostać częścią Niemiec. W celu pobudzenia rozwoju zniszczonego wojnami ośrodka Fryderyk Wilhelm I w 1669 przeprowadził odnowienie praw miejskich, a powtórzył je w 1690 Fryderyk III.
Mimo zakusów germanizacyjnych miasto pozostawało ośrodkiem ruchu mazurskiego. W 1800 Tymoteusz Gizewiusz założył w Ełku polskie seminarium nauczycielskie. W 1842 pod redakcją Gustawa Gizewiusza i Marcina Giersza ukazał się premierowy numer czasopisma Przyjaciel Ludu Łecki. Pod koniec 1896 w Ełku powstała Mazurska Partia Ludowa, a w grudniu 1923 – Masurenbund (Związek Mazurów). W latach 1896–1902 wydawano również Gazetę Ludową, redagowaną w języku polskim i przeznaczoną dla ludności mazurskiej. Według danych niemieckich w 1890 w mieście Polacy stanowili 13%, a w powiecie 71% mieszkańców. Ełk był rodzinnym miastem znanego mazurskiego poety Michała Kajki, któremu wystawiono w mieście pomnik w 1958 w stulecie jego narodzin.
W czasie I wojny światowej doszło do silnych zniszczeń miasta, a po jej zakończeniu, szybkiej odbudowy i rozkwitu gospodarczego. W okresie międzywojennym siedziba Konsulatu Polskiego. W czasie II wojny światowej miejsce pracy przymusowej wielu obywateli państw okupowanych. Teren działania wywiadu Armii Krajowej. 24 stycznia 1945 opustoszałe miasto zdobyły wojska radzieckie (siły niemieckie mające bronić Ełku, wycofały się na chwilę przed pojawieniem pierwszych oddziałów Armii Czerwonej). Po zajęciu Ełku Czerwonoarmiści dokonali grabieży oraz umyślnego niszczenia budynków. Zniszczeniu uległo blisko 50% zabudowy.

Zabytki turystyczne

Ełk jest największym ośrodkiem turystycznym na Mazurach, więc można spodziewać się dużej liczby atrakcji. Nad wielkim jeziorem Ełckim jest możliwość skorzystania z jednostek pływających, takich jak kajaki czy rowery wodne, a także pływania w pobliskim kąpielisku. W pobliżu miasta leżą ruiny zamku krzyżackiego, mającego już ponad 600 lat. Entuzjaści architektury sakralnej mogą odwiedzić kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa i katedrę św. Wojciecha Biskupa i Męczennika. W Ełku jest też jedna z najlepiej zachowanych wież ciśnień, obecnie będąca siedzibą Muzeum Kropli Wody. Do atrakcji należy również plac Jana Pawła II (dawniej plac Sapera, przemianowany na cześć odwiedzin Papieża w 1999).

Ostróda

Ostróda leży na zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, nad rzeką Drwęcą. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi od nazwy miasta rodzinnego Luthera von Braunschweiga, założyciela tej miejscowości, czyli Osterode am Harz w Dolnej Saksonii.

Historia

Najwcześniej umocnionym miejscem w okolicy dzisiejszej Ostródy był gród na południe od wsi Kajkowo, w którym przenikały się wpływy polskie i pruskie. Początek Ostródzie dała wybudowana ok. 1270 drewniana strażnica, która została w późniejszym czasie przebudowana w zamek. Powstała na terenie Pomezanii wcześniej zasiedlonej przez staropruskie plemię Pomezanów.
Od 1340 miasto było siedzibą komturii, ok. 1370 w miejscu warowni powstał zamek wybudowany z granitowych głazów i cegły, w 1381 został spalony przez wojska Kiejstuta. Po bitwie pod Grunwaldem pod murami miasta żołnierze polscy dokonali rzezi krzyżackich uciekinierów z pola bitwy, a w dniu 18 lipca 1410 roku rycerz Mikołaj z Durąga (Claus von Doringe) zajął miasto i zamek dla wojsk króla Władysława Jagiełły, cztery dni później mieszczanie złożyli polskiemu królowi hołd. W 1440 roku Ostróda przystąpiła do antykrzyżackiego Związku Pruskiego.
W 1519 roku w czasie wojny polsko-krzyżackiej (wojny pruskiej) Ostróda zostaje zdobyta przez wojska króla polskiego Zygmunta Starego. W 1525 komturstwo staje się starostwem. W 1628 miasto krótko okupowali Szwedzi. W latach 1633–1639, za zgodą polskiego króla Władysława IV Wazy, miastem (i starostwem) zarządzał Jan Chrystian brzeski, książę Brzegu i Legnicy, jeden z ostatnich książąt z dynastii Piastów; tu zmarł. W 1656 miasto zostało spustoszone przez Tatarów, a następnie przez wojska szwedzkie.
Od 1758 przez cztery lata miasto znajdowało się pod okupacją rosyjską, w 1788 wybuchł największy w historii pożar, który zniszczył zamek i większą część zabudowy. Od 21 lutego do 1 kwietnia 1807 roku na zamku mieszkał cesarz Napoleon Bonaparte (jego pobyt upamiętniają medal „Napoleon w Ostródzie” i obraz przedstawiający hołd mieszkańców złożony cesarzowi, które znajdują się w zbiorach muzeum w Wersalu), w czerwcu tego samego roku kwaterowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. Od 1818 miasto staje się siedzibą powiatu.
W 1945 roku miasto zostało zajęte przez oddziały 5 armii pancernej gwardii II Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych a także celowych podpaleń i dewastacji przez żołnierzy radzieckich zniszczone zostało 64% zabudowy. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946.

Zabytki turystyczne

Do największych zabytków Ostródy należy zamek krzyżacki, pierwotnie w stylu gotyckim a następnie wielokrotnie odbudowywany, i fragmenty murów obronnych z XV wieku. Warto także odwiedzić kościół gotycki św. Dominika Savio, zbudowany pierwotnie w stylu romańskim, a także grób pastora Gustawa Gizewiusza znajdujący się na cmentarzu Polska Górka. Nad Jeziorem Drwęckim znajduje się plaża, gdzie można odpocząć na słońcu, popływać lub pograć w siatkówkę plażową. Oprócz tego do Ostródy zapraszają między innymi zespoły koszarowe (koszary artyleryjskie, koszary Grollmanna i ruiny koszar przy ul. Garnizonowej), Wieża Bismarcka, urządzenia Kanału Elbląskiego, liczne kamienice z wieków XIX i XX i neogotycka komunalna wieża ciśnień.

Pisz

Pisz jest miejscowością znajdującą się na południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior, a także siedzibą największej pod względem powierzchni gminy w Polsce. Nazwa pochodzi od pruskiego słowa „pisa”, co oznaczało „bagno”.

Historia

Pierwsze informacje o Galindach, nadbałtyckim plemieniu mieszkającym na wschód od Łyny, znajdują się w pracy Klaudiusza Ptolemeusza, aleksandryjskiego geografa. W roku 1254 papież Innocenty IV nadał obszar zamieszkany przez to plemię we władanie książętom mazowieckim, ale rok później książę kujawski Kazimierz Konradowic zrzekł się go na rzecz Zakonu Krzyżackiego.
Na przełomie lat 1344-1345 wzniesiono zamek na prawym brzegu rzeki Pisa. Zamek ten został oblężony w 1361 przez księcia litewskiego Kiejstuta, a w 1366 zburzony przez ponowny szturm Litwinów.
W roku 1367, komtur bałgijski Ulryk Fricke nadał prawa bartne osadzie przy zamku Johannisburg. W 1379 ziemię piską odwiedził wielki mistrz Winrich von Kniprode.
Podczas wojny trzynastoletniej, w 1455 roku wybuchło powstanie chłopskie, którego skutkiem zamek piski został zajęty przez chłopów. Pod koniec wojny stuletniej, okolice Piszu stały się lennem Korony Królestwa Polskiego. Na początku wieku XVI, podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej, wojska polskie pod dowództwem Jerzego Talfusa zdobyły zamek.
Pisz stało się miastem w 1645 roku, kiedy elektor Fryderyk Wilhelm nadał mu prawa miejskie. Ale niedługo potem, ziemie piskie zostały zniszczone przez atak Tatarów w okresie potopu szwedzkiego. Zaraz po ataku Tatarów, na Ziemi Piskiej osiedlili się Bracia Polscy. W 1694 roku wybuchł pożar, a potem odbudowa miasta i rozbudowa zamku.
Na początku wieku XVIII w okolicy wybuchła epidemia dżumy. W Piszu przeżyło jedynie 14 mieszkańców.
W czasie wojen napoleońskich Pisz był wielokrotnie oblegany i grabiony, w 1863 mieszkańcy ziemi piskiej wspierali powstańców styczniowych, a na początku I wojny światowej Rosjanie oblegali miasto dwukrotnie.
W roku 1920, odbył się plebiscyt na Mazurach i okolicach. Niemal jednogłośnie mieszkańcy ziemi piskiej opowiedzieli się za przyłączeniem terytoriów do Niemiec. Na początku II wojny światowej w okolicy powstały schrony wojskowe, a w styczniu 1945 Pisz został zdobyty przez wojska sowieckie, w większości zniszczony.

Atrakcje turystyczne

Do największych zabytków w okolicy należy kościół św. Jana Chrzciciela stojący tu od 1945 roku, pozostałości zamku krzyżackiego, ratusz będący siedzibą Muzeum Ziemi Piskiej, mieszcząca się na jego zapleczu Baszta, wieża ciśnień służąca za punkt widokowy i restaurację, pomnik „Kamienna Baba” i zespół schronów niemieckich, między innymi schron bierny Regelbau 502.

Ryn

Ryn jest miastem leżącym po zachodniej stronie Krainy Wielkich Jezior, na północ od Mikołajek. Najpewniej nazwa tej miejscowości wywodzi się ze skojarzeń Krzyżaków rządzących tymi terenami z doliną Renu.

Historia

Najstarsze ślady obecności ludzkiej na terenie gminy Ryn sięgają epoki neolitu (4500–1700 lat p.n.e.). Podczas prac wykopaliskowych w miejscowości Jeziorko odkryto wyroby kamienne z tego okresu. Każda następna epoka pozostawiała coraz więcej śladów. Wyroby z epoki brązu (700–600 r. p.n.e.) i charakterystyczne dla tego okresu kurhany odkryto w Sterławkach Wielkich. Z końca ub. ery znane są pojedyncze kurhany i cmentarzyska kurhanów z Orła, Skorupek i Sterławek Wlk. Na ten okres datowane są również osady obronne budowane na wzniesieniach (Jeziorko, Orło) i osady nawodne (Knis).
Po raz pierwszy w źródłach pisanych wspomina mieszkańców tych ziem – Prusów, ok. I w. n.e. Tacyt. Klaudiusz Ptolemeusz zaś mówi już o plemionach pruskich, wymieniając m.in. Galindów, którzy zamieszkiwali teren dzisiejszej gminy Ryn. To mające swoje oryginalne obrzędy, tradycje i wierzenia pogańskie plemię zostało przetrzebione i unicestwione przez przybyłych tu na początku XIII w. Krzyżaków.
Ok. 1283 w miejscu osady Galindów Krzyżacy budują niewielką drewnianą strażnicę Rhein. Najstarsze informacje o Rynie pochodzą z Kroniki Wiganda z Marburga z 1377 r., który to rok przyjmuje się za początek budowy ryńskiego zamku (niektóre źródła podają 1376 r., a prace archeologiczne sugerują, że nastąpiło to o całe 100 lat wcześniej), w 1393 zostaje ustanowiona komturia ryńska.
Wraz z zamkiem rozwijała się osada (podzamcze), która dała początek przyszłemu miastu. Komturowi podlegała wówczas flota rybacka, młyn oraz istniejąca w latach 1412–1420 huta żelaza. W 1455 Ryn był jednym z ośrodków powstania ludności puszczańskiej, bartników, drwali, myśliwych i tzw. wolnych chłopów. Pod koniec 1455 oblegli oni miasto, gdzie zostali zaskoczeni przez wojska von Schliebena idące z odsieczą. Wywiązała się bitwa z ciężko zbrojnym rycerstwem, w której poległo 500 wolnych chłopów i 11 zaciężnych krzyżackich, a powstańcy zostali rozgromieni.
Po likwidacji zakonu i utworzeniu na tych ziemiach świeckiej państwowości Prus Książęcych (do 1657 r. lenna Królestwa Polskiego), ustanowiono tu siedzibę starostwa. Najazd Tatarów w 1657 doprowadził do zniszczenia zabudowy, wymordowania i wzięcia w jasyr części mieszczan i zahamowania dalszego rozwoju miasta. Ocalał jedynie zamek. Pół wieku później epidemia dżumy dokonała tak wielkich spustoszeń, że niektóre wsie wyludniły się niemal całkowicie. Pozostali przy życiu mieszkańcy opuszczali swoje domostwa chroniąc się w pobliskich lasach.
Król Prus Fryderyk Wilhelm I nadał 21 lipca 1723 roku prawa miejskie dla Rynu. Od tego roku Ryn posiadał Radę Miejską z burmistrzem na czele oraz ławę, czyli sąd miejski. Wybrukowano ulice, ustawiono urządzenia przeciwpożarowe i wagę publiczną.
Do końca XVIII w. w Rynie i okolicach tradycyjnie przeważali polscy ewangelicy. W 1724 nabożeństwa w Rynie odprawiano wciąż wyłącznie w języku polskim. W XIX w. w samym mieście proporcje etniczne zaczęły ulegać istotnej zmianie ze względu na rozwój państwowej administracji i szkolnictwa, a także procesy gospodarcze. Państwo pruskie, a potem niemieckie zaczęło rozwijać także świadomą politykę germanizacyjną, spychając gwarę mazurską do zamkniętych środowisk wiejskich.
Mimo polskich korzeni kulturowych Mazurowie prezentowali lojalny stosunek wobec państwa pruskiego – podczas ogłoszonego w 1920 r. plebiscytu narodowościowego za Polską nie padł ani jeden głos. Mimo germanizacji, nabożeństwa w języku polskim odprawiano w Rynie do pożaru kościoła w 1940 r.
W 1945 roku z 21 na 22 stycznia zarządzono ewakuację ludności. Wojska radzieckie wkroczyły do Rynu 27 stycznia 1945 roku. W domach z miejscowych zostali tylko starcy. Niektóre budynki spłonęły. Wyglądem swym straszyły mury kościoła. Do miasta powróciła część zasiedziałych tu Mazurów. Przybyli też ze swoimi rodzinami robotnicy przymusowi i byli więźniowie zamkowych cel, których hitlerowcy nie zdążyli wymordować.

Atrakcje turystyczne

Zamek z okolic roku 1337, wybudowany dla potrzeb zakonu krzyżackiego, obecnie funkcjonuje jako hotel. Do zabytków Rynu należą również wiatrak w stylu holenderskim, wieża ciśnień od niedawna dostępna dla turystów, stary młyn i kaplica ewangelicko-augsburska.

Węgorzewo

Węgorzewo jest miejscowością znajdującą się na północy Krainy Wielkich Jezior. Dawniej ta miejscowość miała nazwę Angerburg, ale w 1945 zmieniono ją na Węgobork, a rok później na Węgorzewo.

Historia

Okolice dzisiejszego Węgorzewa do XIII w. zamieszkiwali Galindowie. Między 1260 a 1283 rokiem obszar został opanowany przez Krzyżaków, którzy w 1312 zbudowali w pobliżu miejsca wypływu Węgorapy z Mamr drewniany zamek, zwany Angerburg, przy którym w 1335 powstała osada przyzamkowa.
Zamek był niszczony w 1365 i 1397 przez Litwinów. Nowy zamek usytuowano w 1398 roku 2 kilometry na północny wschód od poprzedniego, na wyspie rzecznej. W tym samym roku przy zamku powstała osada rzemieślnicza. Rok później (1399) została ona lokowana pod nazwą Angeraw, a w 1412 roku prawdopodobnie otrzymała prawa miejskie – miasto nazwano od zamku Angerburg (w 1450 roku przy hołdzie objazdowym Ludwiga von Erlichshausena wymieniana jest rada i ławnicy z Angerburga).
Podczas wojny trzynastoletniej miasto podupadło – prawdopodobnie zaraz po wojnie Angerburg utracił prawa miejskie i został przekształcony w targową osadę zagrodniczą, został również zniszczony pierwszy kościół.
W 1656 miasto zostało doszczętnie zniszczone w czasie najazdu sprzymierzonych z Rzecząpospolitą Tatarów. Po tych zniszczeniach i wyludnieniach rozwijało się wskutek żywiołowej kolonizacji polskich osadników z Mazowsza. W tym czasie nosiło dwie nazwy: niemiecką Angerburg (od nazwy zamku) i polską Węgobork (przyswojenie nazwy niemieckiej). Kolejną klęskę miasto przeżyło w latach 1709–1710 w czasie epidemii dżumy, w której wyniku zmarło niemal 13 tysięcy mieszkańców miasta i całego starostwa węgorzewskiego.
W 1734 na węgorzewskim zamku gościł król Stanisław Leszczyński – uciekał z kraju przed wojskami rosyjskimi, które wyniosły na tron polski Augusta III Sasa. Z Węgorzewa Stanisław Leszczyński udał się do Francji.
Do 1945 Węgorzewo było węzłem kolejowym, z którego rozchodziło się pięć linii (do dziś została tylko jedna do Kętrzyna, ale w 1992 zawieszono ruch osobowy). W czasie I wojny światowej toczyły się w okolicy walki między wojskami niemieckim a rosyjskimi. W latach międzywojennych Węgorzewo stało się popularnym letniskiem i ośrodkiem sportów wodnych.
W 1945 miasto włączone zostało do Polski pod nazwą Węgobork (od 1946 Węgorzewo). Jego dotychczasowa, niemiecka ludność zastąpiona została polskimi ekspatriantami.

Atrakcje turystyczne

W Węgorzewie nadal stoi zamek krzyżacki, odbudowany po zniszczeniach związanych z II wojną światową. Miasto stoi w bezpośrednim sąsiedztwie z jeziorem Mamry, więc nie brakuje tu atrakcji wodnych, takich jak windsurfing czy rejs po jeziorze. W samym Węgorzewie są jeszcze kościół św. Piotra i Pawła stojący jeszcze od początku XVII wieku, ratusz i Muzeum Kultury Ludowej, organizujące co roku na początku sierpnia Międzynarodowy Jarmark Folkloru.

Kruklanki

Kruklanki to wieś leżąca niedaleko Krainy Wielkich Jezior, na północny wschód od Giżycka. Dawniej tę wieś nazywano Krucze Łąki, a później Kruglanki.

Historia

Kruglanki zostały założone w 1545 roku przez Jana Bębelnika na 60 włókach. Osiedleńcy – głównie Polacy (na 28 rodzin 6 było litewskich) – otrzymali 6 lat wolnizny. Wieś była zasobna i dobrze prosperowała, bo już w 1574 roku został wybudowany kościół, a prawie w tym samym czasie powstała również szkoła. Mimo że Kruklanki paliły się wielokrotnie, udawało się ocalić kościół, który pozostał cennym zabytkiem architektury wschodniopruskiej z XVI wieku. Wieś leżała w granicach I Rzeczypospolitej jako lenno Korony Polskiej do 1657, po czym znalazła się pod panowaniem brandenbursko-pruskim, a od 1701 w Królestwie Prus.
Podczas epidemii dżumy w 1710 roku zmarły tu 132 osoby, m.in. ostatni przedstawiciel szlacheckiego rodu von Gansenów, którego grobowiec odkryto w 1875 roku pod podłogą kościoła po lewej stronie ołtarza.
Do początku XIX wieku większość mieszkańców tutejszej parafii stanowili Polacy, ale już pod koniec tamtego stulecia stanowili oni zaledwie trzecią część mieszkańców.
W sierpniu 1914 roku, podczas I wojny światowej saperzy niemieccy wysadzili jedno przęsło (zachodnie), aby nie oddać linii kolejowej wojskom rosyjskim. Zniszczenia te zostały naprawione jeszcze podczas wojny, wówczas też wprowadzono dodatkowe podpory łuków skrajnych oraz usunięto z zachowanych filarów płyty kamienne. W czasie wojny Kruklanki zostały w znacznym stopniu zniszczone.
W okresie II wojny światowej powstał w okolicy Kruklanek system umocnień zbudowany z bunkrów żelbetowych i rowów, wchodzący w skład Giżyckiego Rejonu Umocnionego (GRU).
6 października 1944 roku do Kruklanek przywieziony został pociągiem generał Tadeusz Bór-Komorowski. Himmler w pobliskiej swojej kwaterze polowej chciał podjąć z generałem rozmowy na temat współpracy. Do rozmów jednak nie doszło dzięki postawie generała Bora.
Most kolejowy na rzece Sapinie został ponownie zaminowany w 1945 roku w obawie przed spodziewanym nadejściem wojsk radzieckich, a następnie 8 września 1945 roku został wysadzony przez miejscową ludność, która miała nadzieję, że w ten sposób zapobiegnie grabieży. Tej miejscowej legendy nie potwierdzają jakiekolwiek źródła historyczne z epoki.
Po zajęciu tych ziem przez Rosjan większość urządzeń obronnych została po uprzednim zdemontowaniu i wywiezieniu wyposażenia wysadzona w powietrze. Pozostałości GRU to dzisiaj malownicze rumowiska, na które można się natknąć spacerując wśród lasów i pól. Odcinek kruklanecki jak dotychczas najdokładniej został spenetrowany i opisany w 1989 roku przez Stefana Fuglewicza.
W 1945 roku wieś ponownie włączono do Polski. Większość dotychczasowej ludności została zastąpiona polskimi przesiedleńcami.

Atrakcje turystyczne

Turyści odwiedzający Kruklanki mogą odpocząć na plaży nad jeziorem Gołdopiwo, ewentualnie popływać kajakiem wzdłuż przepływającej przez wieś rzeki Sapiny. Do zabytków Kruklanek należą kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, stojący od początku istnienia wsi, i zniszczony most kolejowy na południu miejscowości.

Ruciane-Nida

Ruciane-Nida to miasto leżące w Krainie Wielkich Jezior, na południe od Mikołajek i na zachód od Piszu. Niegdyś ta miejscowość to były dwie osady leżące blisko siebie.

Historia

Początki istnienia osad Ruciane i Nida sięgają XVI/XVII wieku.
W okolicach Rucianego już w XIV wieku działały hamernie, smolarnie, dziegdziarnie, wypalarnie węgla drzewnego. Miejscowość istniała już jako osada szkatułowa i gajówka w XVIII wieku, pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z 1595. W pierwszej połowie XIX wieku była leśniczówka i niewielka osada leśna.
Nida to dawna osada rybacka założona przed 1595. W lipcu 1639 w Nidzie gościł król Polski Władysław IV Waza. W 1699 w miejscu osady rybackiej oraz młyna stojącego nad rzeką Nidką założono nową wieś. Mieszkańcy osady trudnili się rybołówstwem oraz produkcją smoły i węgla drzewnego. W 1880 roku w Nidzie znajdował się urząd stanu cywilnego, który obejmował 335 osób.
W drugiej połowie XIX wieku nastąpił znaczny rozwój komunikacji. W 1854 roku w Rucianem parowcem „Masovia” gościł król Prus Fryderyk Wilhelm IV. W latach 1866–1869 zbudowano odcinek szosy Ruciane – Pisz, a w latach 1883–1885 uruchomiono linię kolejową Olsztyn – Ełk ze stacją w Rucianem. W 1898 roku oddano do użytku połączenie kolejowe Ruciane – Mrągowo. W 1879 roku wieku uruchomiono szlak wodny (śluza Guzianka I) prowadzący z Giżycka do Mikołajek i Pisza, co zapoczątkowało turystyczny rozwój Rucianego. Po I wojnie światowej Ruciane odwiedzało ok. 12 tys. osób rocznie, co czyniło je jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych w dawnych Prusach Wschodnich.
Po II wojnie światowej uruchomiono pierwszy przenośny tartak w Wejsunach, następnie przystąpiono do odbudowy tartaku w Nidzie i w Rucianem. W 1949 roku rozpoczęła się budowa Zakładu Płyt Pilśniowych i Wiórowych. Po pięcioletniej budowie uruchomiono pierwszy wydział produkcyjny – wytwórnię płyt pilśniowych, w roku następnym – płyt twardych, a w kolejnych drugi wydział płyt wiórowych oraz w 1963 roku ostatni produkujący płyty laminowane. Powstanie zakładu spowodowało szybki rozwój Rucianego i Nidy oraz przyczyniło się do połączenia obu miejscowości i utworzenia miasta Ruciane-Nida. Prawa miejskie przyznane zostały 1 stycznia 1966 roku. W skład obszaru miejskiego oprócz dwóch głównych części: Rucianego i Nidy weszły Guzianka, Dybówek I, Dybówek II oraz Pólko, Wola Ratajowa i Zdróżno.

Atrakcje turystyczne

Turyści odwiedzający Ruciane-Nida mogą rozpocząć zwiedzanie Krainy Wielkich Jezior z portów na wybrzeżach nad Guzianką Wielką, ewentualnie odpocząć na plażach nad jeziorem Nidzkim. Do atrakcji turystycznych Rucianego-Nidy należą też kościół Matki Boskiej Ostrobramskiej, kompleks fortyfikacji należący do węzła obronnego Ruciane, wyłuszczarnia nasion im. Zdzisława Borońskiego i śluza Guzianka.

Tatry

Tatry to pasmo górskie, gdzie wznoszą się najwyższe góry w Polsce i ogólnie w Karpatach. Na terenie polskich Tatr turystyka jest bardzo rozwinięta, ponieważ majestatyczne góry i zapierające dech w piersiach widoki przyciągają tu co roku miliony turystów.

Kacwin

Kacwin to wieś leżąca na wschód od Zakopanego. Nazwa Kacwin wywodzi się od niemieckiego wyrażenia „Katzwinkel”, co oznacza „Koci Zakątek”.

Historia

Kacwin jest jedną z najstarszych miejscowości Spiszu, wymieniana w dokumentach historycznych już w 1320. Pozostawał przez bardzo długi czas własnością panów klucza dunajeckiego, którzy około 1400r. ufundowali w miejscowości kościół p. w. Wszystkich Świętych. W 1431 r. świątynia została sprofanowana przez husytów, oblegających wówczas spiskie miejscowości. Natomiast w XVII w. wieś, uzależniona od religii wyznawanej przez panów na zamku Dunajec, znalazła się pod wpływem prądów protestanckich. Kościół kacwiński pozostawał w rękach luteranów prawdopodobnie do roku 1666.
Wieś dzieliła koleje losu Polskiego Spisza, znajdującego się w rękach możnych rodów węgierskich – Berzewiczych, Horwathów i Salamonów. Jednak po I wojnie światowej Kacwin pozostaje w granicach państwa polskiego. Natomiast w latach 1939–1945 wieś zostaje włączona do Słowacji, by na powrót być przywrócona Polsce po zakończeniu działań wojennych.

Atrakcje turystyczne

W Kacwinie co zimę otwarty jest wyciąg narciarski, gdzie można aktywnie spędzić czas. Warto też odwiedzić kościół Wszystkich Świętych z XV wieku, a także zobaczyć okoliczne wodospady „Pod Młynarzką” i „Pod Upłazem”.

Kościelisko

Kościelisko to wieś leżąca na Podhalu, niealeko Tatr. Potocznie nazywa się ją Polany, ponieważ składa się z dawnych osad pasterskich (dawniej nazywanych „polanami”), które obecnie są dzielnicami tej wsi.

Historia

Poszczególne osady pasterskie, które weszły później w skład Kościeliska, wzmiankowane były już od roku 1623. Do roku 1867, kiedy to odbyły się pierwsze autonomiczne wybory rad gminnych, Kościelisko tworzyło jedną osadę z Zakopanem. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Kościelisko”. W latach 70. XX w. Kościelisko połączyło się z Witowem, Dzianiszem i Chochołowem, tworząc gminę Kościelisko-Witów. Po kilku latach gmina ta została włączona do Gminy Tatrzańskiej. Z początkiem roku 1994 reaktywowała się jako gmina Kościelisko. Obecnie w jej skład wchodzą trzy wsie podhalańskie: Kościelisko, Witów i Dzianisz.

Atrakcje turystyczne

Do zabytków Kościeliska należą przede wszystkim drewniany kościół pw. św. Kazimierza Królewicza, niegdyś świątynia filialna parafii w Zakopanem, i kaplica w Kirach. Wieś stanowi świetną bazę wypadową w Tatry – turyści mogą stąd łatwo wejść do Tatrzańskiego Parku Narodowego i zdobyć Giewont. Dla fanów aktywnego odpoczynku jest też zjazd na nartach na pobliskich wyciągach lub przejazd kuligiem po Dolinie Kościeliskiej.

Bukowina Tatrzańska

Bukowina Tatrzańska to wieś podhalańska, leżąca w pobliżu wschodniej części Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Historia

Nie wiadomo dokładnie kiedy powstała Bukowina. Była to jedna z ostatnich wsi założonych na Podhalu. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1630 roku z wyroku króla Zygmunta III w sprawie skargi na starostę Mikołaja Komorowskiego. Przypuszczalnie Bukowina powstała poprzez wdzieranie się do puszczy pojedynczych osadników. Wypalali i wyrąbywali polany w oddalonej głuszy leśnej i w ten sposób powstawały zagrody.
Z czasem wytyczone zostały granice osady, które zostały zatwierdzone i wpisane do ksiąg gruntowych. Tereny zajmowane w dzisiejszych czasach przez miejscowość zostały zasiedlone stosunkowo późno gdyż niekorzystny klimat nie sprzyjał uprawie roślin. Dodatkowym problemem osadników, powodującym głód i niedostatek były nawiedzające często ten rejon klęski żywiołowe.
Na początku XIX wieku Bukowina była prawie niedostępna, ponieważ nie posiadała drogi. Aby dotrzeć do wsi trzeba było iść nie każdemu znanymi leśnymi ścieżkami, które nie były w tych czasach całkowicie bezpieczne. Pierwszą drogę wybudowano w końcu XIX wieku. Wiodła wzdłuż Porońca, przez Kiry i poprzez granie wierchów aż do samej wsi. Była to kamienista i bardzo wyboista i prawdziwie górska droga, którą niezwykle trudno było podróżować konno. Miejscowość była naturalnie izolowana od świata, pojawiali się w niej jedynie wędrowni kramarze, dostarczający towar i wieści ze świata. W 1897 roku pojawiali się we wsi pierwsi turyści, którzy wędrowali w stronę Morskiego Oka. Na mocy zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 18 kwietnia 1939 r. nazwa wsi została zmieniona z dotychczasowej formy Bukowina na Bukowina Tatrzańska.

Atrakcje turystyczne

Bukowina Tatrzańska to przede wszystkim punkt wypadowy w Tatry – z jednego z lokalnych pensjonatów można rozpocząć spacer w stronę Morskiego Oka lub Koziego Wierchu. W okolicy samej wsi znajdują się liczne wyciągi dla narciarzy, przede wszystkim w Stacji Narciarskiej Rusiń-ski. Fani muzyki ludowej mogą uczestniczyć w festiwalu „Sabatowe Bajania”, corocznie organizowanym w budynku Domu Ludowego, jednej z największych polskich budowli drewnianych.

Beskidy

Dla osób, które chciałyby spędzić wakacje w górach, ale nie przepadają za zakopiańskim tłokiem, dobrą alternatywą byłaby wizyta w Beskidach. Ten obszar, który otacza Tatry z północy, jest pełen ciekawych miejsc i malowniczych krajobrazów, na długo zostających w pamięci turystów go odwiedzających.

Wisła

Wisła jest miastem leżącym w zachodniej stronie polskich Karpat, w pobliżu źródła rzeki Wisła.

Historia

Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII w., kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie. Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 r. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.
W 1643 r., z polecenia księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji, nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie.
W połowie XVII w. szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi.
XIX w. to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 1861–1863 dobudowano wieżę. W roku 1856 r. zaś swój kościół otworzyli także katolicy.
Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. 14 sierpnia 1810 r. pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwig von Anhalt-Köthen-Pless. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol – geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.
W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego (w Ustroniu i Trzyńcu), które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy XX w.
W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia „Placówką”. Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont, który w willi Ochorowicza (w „Placówce” lub „Jaskółce”) pisał fragmenty swoich „Chłopów”.
12 listopada 1918 roku pałacyk myśliwski Habsburgów zostaje splądrowany przez miejscową ludność.
Podczas II wojny światowej Wisła nosiła nazwę Weichsel O.S. (1941-45), a w 1945 r. Hohenweichsel. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do Generalnego Gubernatorstwa.
W latach 1945–1991 w Wiśle mieściła się strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. W dniu 16 maja 1991 r. strażnica została przejęta przez Straż Graniczną i funkcjonowała do 21 września 2004 r., kiedy to została rozformowana.

Atrakcje turystyczne

W dawnej karczmie mieści się Muzeum Beskidzkie, będące oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Do zabytków Wisły należy również kościół Ewangelicko-Augsburski Apostołów Piotra i Pawła, stara szkoła ewangelicka, Pałacyk Myśliwski Habsburgów i Zamek Prezydenta. Turyści mogą też odwiedzić muzeum poświęcone Adamowi Małyszowi, a także galerię sztuki japońskiej.

Szczyrk

Szczyrk jest miastem leżącym w zachodniej części polskich Karpat, niedaleko Żywca.

Historia

Osadnictwo wołoskie, węgierskie, austriackie, czeskie i słowackie jest udokumentowane w XV w. W 1630 r. dokonano pierwszego spisu ludności Szczyrku dla potrzeb podatkowych. Ziemię nadawano tutaj w ten sposób, że „zarębek” (odpowiednik łana) wyznaczany był począwszy od osi doliny, a góral–osadnik otrzymywał po równo ziemi na lepiej i gorzej nasłonecznionym zboczu. Począwszy od XVIII w. oprócz rolnictwa rozwijały się inne działy gospodarki, jak pasterstwo i produkcja drewna.
Po I wojnie światowej rozpoczął się rozwój branży turystycznej. Pierwszą bazę noclegową stanowiły poaustriackie koszary i lazarety. W 1924 r. na Skrzycznem powstał schron turystyczny dla narciarzy, wybudowany przez Beskidenverein, natomiast schronisko turystyczne rozpoczęło swoją działalność w 1933 r. W 1927 r. do gminy przyłączono Salmopol, poprzednio będący samodzielną miejscowością. Skutkiem tego stała się dwuwyznaniowość Szczyrku, gdyż w Salmopolu większość mieszkańców stanowili ewangelicy. 22 lutego 1945 roku Szczyrk został zajęty przez oddziały radzieckie. Prawa miejskie Szczyrk uzyskał w 1973 r.

Atrakcje turystyczne

Przez Szczyrk przecinają się liczne szlaki turystyczne, prowadzące do takich miejsc jak Wilkowice, Barania Góra czy Malinowska Skała. Do nich należy między innymi Szlak Architektury Drewnianej, biegnący od Bielska-Białej, którego punktem jest drewniany kościół św. Jakuba Apostoła. Szczególnie rozbudowana w okolicach miasta jest infrastruktura sportowa, przede wszystkim liczne ośrodki narciarskie, kompleks skoczni Skalite i kilka wyciągów narciarskich. Można także odwiedzić okoliczne jaskinie: Lodowa, Salmopolska, Malinowska i jaskinia w Klimczoku.

Ustroń

Ustroń jest miastem leżącym w zachodniej części polskich Karpat, niedaleko miast Wisła i Szczyrk. W miejscowej gwarze nazwa miasta oznacza miejsce ustronne, zacisze.

Historia

Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Ustrona. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII w. na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową).
Pierwsi osadnicy założyli Ustroń Dolny (tereny równinne w rejonie dzisiejszej stacji kolejowej Ustroń). W 2 poł. XVI w. zaczął powstawać Ustroń Górny (okolice dzisiejszego centrum), a jeszcze dalej w górę Wisły, „na Polance” (dziś Ustroń Polana), pierwszych 12 zagrodników odnotowano w 1607 r. Ustroń Dolny i część Górnego były od najdawniejszych czasów własnością szlachecką. Pozostała część Górnego Ustronia stanowiła własność książęcą.
W 1621 r. w czasie wojny trzydziestoletniej Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie, walczące po stronie katolickiej Austrii. Uciekający przed grabieżami chłopi zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną. W 2. poł. XVII w. na okolicznych górach istniało już szereg gospodarstw pasterskich, opartych na wzorach wołoskich. W 1788 r. na Równicy, Orłowej i Czantorii 39 gospodarzy ustrońskich wypasało ok. 1500 owiec i kilkadziesiąt krów.
W 2. połowie XVIII w. odkryto tu pokłady rudy żelaza, co doprowadziło do otwarcia w 1772 r. pierwszej huty w Księstwie Cieszyńskim. Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy. Inwentarz z 1823 r. wymienia również browar, 4 młyny, tartak, cegielnię, piec wapienny i papiernię w Polanie. W 1783 r. powstała drewniana szkoła ewangelicka, nieco później także katolicka. W 1835 r. ewangelicy wybudowali murowaną szkołę. W XIX w. odkryto też właściwości lecznicze wody, ogrzewanej bogatym w związki siarki żużlem wielkopiecowym. Przy dobrych warunkach klimatycznych spowodowało to popularyzację Ustronia jako miejscowości uzdrowiskowej.
W 1787 r. wybudowano kościół św. Klemensa, z murowaną wieżę z 1835 r. (początkowo wieża była drewniana). W 1835 r. wybudowano kościół ewangelicki.
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli dowództwo 15 kompanii Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego pod dowództwem ppor. Lipowczana, której podlegały lokalne oddziały milicji.
W lipcu 1920 r. w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonował komisariat Straży Granicznej i placówka II linii SG „Ustroń”.
W okresie międzywojennym Ustroń był gminą jednostkową w ramach powiatu cieszyńskiego. 1 grudnia 1945 r. utworzono wiejską gminę Ustroń, która oprócz samego Ustronia objęła pobliskie wsie Hermanice i Lipowiec. Do 1954 r. był siedzibą gminy Ustroń. Podczas reformy administracyjnej z września 1954 r. zniesiono gminy, a Ustroń wraz z przyłączonymi do niego Hermanicami uzyskał status osiedla. Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1956 r. z obszaru osiedla utworzono miasto Ustroń. W skład miasta weszły później (1 stycznia 1973 r.) sołectwa: Nierodzim i Lipowiec. Od lat 60. XX w. nastąpił gwałtowny rozwój Ustronia.

Atrakcje turystyczne

Przez Ustroń przecinają się różne szlaki turystyczne i trasy rowerowe, a zwłaszcza zaczynający się tu Główny Szlak Beskidzki, przecinający największe atrakcje Beskidów i kończący się w Wołosatym. W pobliżu wznosi się szczyt Równica, skąd można podziwiać panoramę miasta. Ustroń, jako uzdrowisko, zawiera źródła wód leczniczych i mineralnych. W mieście znajduje się Leśny Park Niespodzianek, w którym turyści mają możliwość zobaczenia leśnych stworzeń na żywo. Do atrakcji turystycznych Ustronia należą również kościoły (w tym kościół św. Klemensa), a także kilka miejsc dla fanów sportów zimowych (kolej liniowa, wyciąg krzesełkowy, letni tor saneczkowy i ośrodki narciarskie).

Żywiec

Żywiec jest miastem leżącym w zachodniej stronie polskich Karpat, pod Jeziorem Żywieckim.

Historia

Kolebka Żywca to wzgórze Grojec (612 m n.p.m.), które zostało zasiedlone w czasach starożytnych przez Celtów. Istniała na nim wczesnośredniowieczna warownia. Na początku XV w. została ona przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny Skrzyńskich herbu Łabędź. W 1462 r. zameczek został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka.
Żywiec powstał na przełomie XIII i XIV w. Najstarsze wzmianki związane są z miejscową parafią katolicką. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1308 r.
W 1467 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie – zwane odtąd Państwem Żywieckim – w dziedziczne władanie rodowi Komorowskich herbu Korczak. Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na Węgry.
Piotr Komorowski, pierwszy właściciel Państwa, wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier, Macieja Korwina, który sprzymierzył się z zakonem krzyżackim przeciw Polsce. W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskim akcję zbrojną zakończoną m.in. zniszczeniem zamku w Żywcu. Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na Żywiecczyźnie.
W 1447 r. w miejscowości miał miejsce pożar, a drewniana zabudowa została w znacznej części spalona wraz z drewnianym kościołem. W latach 1515–1542 zbudowano w mieście murowany kościół parafialny w Żywcu, którego uposażenie ze środków Jana Komorowskiego zatwierdził w 1550 król polski Zygmunt August.
Wystawione w 1624 r. na sprzedaż Państwo Żywieckie kupiła za 600 000 złotych Konstancja Habsburżanka, żona polskiego króla Zygmunta III Wazy. Po śmierci Konstancji w 1631 r. Państwo Żywieckie odziedziczyli jej synowie, Jan II Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza.
W okresie potopu szwedzkiego Żywiec znalazł się na linii frontu. Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji, grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta. Szlachta wraz z mieszczaństwem i góralami postanowiła nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich. W dolinie Soły w Międzybrodziu i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje. 8 marca 1656 r. w Mikuszowicach Krakowskich miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów. Miasto zostało zdobyte, splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone.
W 1678 r. Państwo Żywieckie kupił – też za 600 000 złotych – od Wawrzyńca Wodzickiego, dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r., kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski herbu Starykoń. Panowanie Wielopolskich – obejmujące cały wiek XVIII – nie zostało zapamiętane zbyt dobrze. Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa. Państwo Żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych. W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu kluczy: sporyskiego, jeleśniańskiego, wieprzskiego, starożywieckiego, lipowskiego i węgierskogórskiego.
W 1838 r. nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił Państwo Żywieckie na sprzedaż. Kupił je książę cieszyński, arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg, i włączył w skład Komory Cieszyńskiej.
Przedsiębiorczość cieszyńskich Habsburgów, którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną, spowodowała, że Księstwo Cieszyńskie wraz z Państwem Żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w Austrii.
XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca. W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały – centrum przemysłowym regionu były wsie, dzisiejsze dzielnice, Zabłocie i Sporysz. W 1856 r. z inicjatywy Albrechta Fryderyka Habsburga na południowych krańcach Zabłocia powstał Browar Arcyksiążęcy – wizytówka miasta i jeden z największych producentów piwa w Polsce.
Po 1918 r. żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie, które otrzymali w 1921, dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości (w 1919 r. trafiły automatycznie pod zarząd państwowy).
W okresie II wojny światowej znalazł się w granicach III Rzeszy, w prowincji górnośląskiej. Ostatni właściciel Państwa Żywieckiego, Karol Olbracht Habsburg, odmówił podpisania volkslisty. W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy, a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie, skąd dzięki interwencji międzynarodowej został zwolniony, a po zakończeniu wojny wyjechał do Szwecji, skąd pochodziła jego żona.
W lutym i marcu 1945 r. miały miejsce krwawe walki o miasto. Walki i ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach Rudza i Stary Żywiec. Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe, a także podpaliły dworzec kolejowy.
W 1963 roku przy al. Wolności wzniesiono pomnik upamiętniający bitwy żołnierzy Wojska Polskiego i polsko – radzieckie braterstwo broni autorstwa Antoniego Biłka.

Atrakcje turystyczne

Żywiec jest starym miastem z bogatą historią, dlatego też znajduje się w nim pełno zabytków. Największym z nich jest kompleks zamkowo-parkowy, mieszczący posiadłości poprzednich władców tego miasta. Oprócz tego można odwiedzić konkatedrę Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z XV wieku, zespół dworski z przełomu XIX i XX wieku w Moszczanicy, Muzeum Browaru Żywiec uruchomione w starych piwnicach leżakowych lokalnego browaru, a także zabytkowy ratusz i dworzec kolejowy.

Istebna

Istebna jest wsią położoną na południe od Wisły, w pobliżu granicy polsko-słowackiej. Nazwa Istebna jest pochodzenia wołoskiego i może odnosić się do słowa „namiot” w języku starosłowiańskim.

Historia

Pierwszą osadą na terenie Istebnej były Jasnowice, powstały one najprawdopodobniej w połowie XVI w.; urbarz z 1552 r. określa je jako świeżo założoną wieś. Pod koniec tego też wieku na stokach południowych Złotego Gronia pojawili się osadnicy, tworząc podstawy pod rozwój nowej wsi Istebnej. Jednak pierwsza wzmianka o tej wsi ukazuje się w urbarzu Księstwa Cieszyńskiego dopiero w 1621 r. – spisano w nim wszystkich osadników oraz ich powinności, które miały obowiązywać od 1643 r.
Pierwsi osadnicy przybyli do Istebnej z terenów zachodnich Górnego Śląska, jednak osiedlili się tu również pasterze wołoscy, którzy zapoczątkowali miejscowe pasterstwo, o wiele bardziej dochodowe niż rolnictwo na tym terenie (ziemia nie była urodzajna, a sezon wegetacyjny krótki).
Pierwsza pieczęć gminy z 1702 r. obrazuje kozę ogryzającą drzewo, co symbolizuje wieloletnią walkę zarządu dóbr książęcych z hodowlą kóz przez górali i wypasaniem ich w lasach.
W 1716 r. do Jabłonkowa przybywa jezuita ks. Leopold Tempes z misją rekatolizacji miejscowych górali. Dotarł on niebawem do Istebnej, gdzie w 1720 r. zbudował drewnianą kaplicę, a nieopodal niej szkołę. Koszty comiesięcznego sprowadzenia księdza jak i utrzymania nauczyciela decyzją zwierzchności ponosili zarówno protestanci, jak i katolicy. Starania Tempesa co do wybudowania kościoła murowanego ziściły się dopiero w 1794 r., kiedy powstał obecny kościół pw. Dobrego Pasterza wstępującego do nieba, natomiast na 1819 r. datuje się powstanie nowej, murowanej szkoły obok kościoła. W tym samym roku nieopodal powstała gospoda „U Ujca”, która na wiele lat stała się centrum życia społecznego górali.
Od końca XVIII w. postępujący upadek szałaśnictwa, aż po jego kres poprzez zniesienie w 1853 r. serwitutów leśnych, zmusza górali do szukania innych form zarobku. Od końca tego wieku coraz więcej górali trudni się pracą w lasach i furmanieniem.
W 1918 roku w listopadzie dochodzi we wsi i okolicach do akcji spontanicznego wyrębu lasów Komory Cieszyńskiej. Na wiecu ludności miejscowej przyjęto żądanie, by zamki i lasy Komory Cieszyńskiej „Przeszły na własność Narodu”. Od pierwszych dni wojny czechosłowacko-polskiej (23-30 styczeń 1919 r.) górale z Istebnej i Jaworzynki włączyli się do walki. Ponawiali ataki na linię kolejową Jabłonków – Czadca. W związku z tym Czesi, mimo zawarcia rozejmu 30 stycznia 1919 r. postanowili jednak 2 lutego 1919 r. spacyfikować Istebną.
Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej oraz wojnie czechosłowacko–polskiej o Śląsk Cieszyński z 1919 r. wieś, na mocy decyzji Rady Ambasadorów, została przyznana Polsce. Nowe granice odcięły Istebną od jej centrum administracyjnego – Jabłonkowa i dopiero otwarcie drogi przez przełęcz Kubalonkę w 1932 r. połączyło wieś z resztą polskiej części Śląska Cieszyńskiego.

Atrakcje turystyczne

Z niedalekiego punktu widokowego „Złoty Groń” jest widok na całą Trójwieś Beskidzką (Istebna, Jaworzynka i Koniaków). W Centrum Pasterskim turyści mogą dowiedzieć się jak wytwarzane są oscypki i jak stosuje się wełnę owczą. Odwiedzający Ośrodka Edukacji Ekologicznej mają szansę poznać tajemnice świata przyrody. Dla turystów są aktywne także park linowy i park wodny. Niedaleko miasta znajduje się Trójstyk, czyli miejsce przecinania się granic Polski, Czech i Słowacji.

Tylicz

Tylicz jest wsią leżącą na granicy Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego, u zbiegu Muszynki i Mochnaczki. Dawniej tę wieś nazywano Miastkiem.

Historia

W XI-XIII wieku istnieje osada pod nazwą Ornawa na szlaku między Polską a Węgrami. W 1336 powstaje wieś królewska. 10 września 1363 król Kazimierz Wielki nadaje tej wsi prawa miejskie i nazwę Miastko. W roku 1391, król Władysław Jagiełło przekazuje prawa własności biskupom krakowskim, włączenie do Kresu Muszyńskiego (Miastko alias Novum Oppidum). W październiku 1410, Miastko zostało spalone i zniszczone przez wojska węgierskie pod dowództwem Ścibora ze Ściborzyc-wojewody siedmiogrodzkiego. Miasto upada w XVI w. Jednak w roku 1612, biskup krakowski Piotr Tylicki ponownie nadaje prawa miejskie, od tej pory miejscowość nazywa się Tylicz. Dokument lokacyjny został wystawiony w Bodzentynie koło Kielc 26 lipca 1612 r. Biskup określił prawa i obowiązki mieszczan tylickich „na wzór miasta Muszyny”. Miasto otrzymuje prawo do cotygodniowego targu, czterech jarmarków rocznie oraz nowy herb.
W 1627 roku, biskup krakowski Marcin Szyszkowski wydaje przywilej dla Cechu Rzemiosła Wszelakiego w mieście Tyliczu. W 1637 roku parafia w Tyliczu zakłada w mieście szpital dla ubogich.
W 1662 roku, Tylicz liczy 352 mieszkańców. Większymi miastami w tym czasie były: Nowy Sącz (1325 mieszkańców), Stary Sącz (945 mieszkańców), Muszyna (541 mieszkańców) i Nowy Targ (448 mieszkańców). Na przełomie lat 1769–1770 Tylicz stanowił miejsce stacjonowania konfederatów barskich.
12 kwietnia 1763 roku, Sąd Kryminalny Kresu Muszyńskiego wydał wyrok śmierci za czarowstwo i bałwochwalstwo na Orynie Pawliszance przez spalenie na stosie, na podstawie art. 63. Prawa Chełmińskiego. Wyrok wykonano na wzgórzu Szubienica.
W 1781, Tylicz został włączony do dóbr kameralnych (K.k. Muszyner Cameral Verwaltung). Wtedy również rozpoczął się napływ Żydów.
W roku 1900, powstała Ochotnicza Straż Pożarna. W roku 1935, Tylicz utracił praw miejskich (chociaż według innych danych zakłada się, że utracił je w roku 1914 lub 1930). Stał się natomiast siedzibą władz gminy zbiorowej.
Na początku I wojny światowej, oddziały Wojska Polskiego po 2 września stawiły silny opór grupie wozów pancernych armii słowackiej działających na rzecz armii niemieckiej. Słowacy zostali zmuszeni do wycofania się.
Po wojnie, konkretnie w 1955, wieś Tylicz stała się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej (dla gromad: Tylicz, Mochnaczka Niżna, Muszynka), w 1973 reaktywowano gminę Tylicz, a w 1975, włączoo ją do Gminy Uzdrowiskowej Krynica.

Atrakcje turystyczne

Tylicz jest malowniczą miejscowością, którą warto odwiedzić w przypadku wizyty w Krynicy-Zdroju. Mieszczą się tam drewniany kościół parafialny z 1612 roku pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła stojący przy rynku, dawna cerkiew greckokatolicka z 1743 roku pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana, mofeta z lat 60-tych XX wieku, a także Golgota z budynkiem przypominającym wieżę Babel i pomnikami polskich świętych. Na tej wsi kończy się szlak „Kopiec Pułaskiego”. W pobliżu funkcjonują ośrodki narciarskie.

Sudety

Oprócz wysokich Karpat, nad polskimi ziemiami wznoszą się Sudety. Chociaż nie są tak popularne wśród turystów jak Karpaty, to też oferują niezapomniane widoki i ciekawe atrakcje. Do Sudetów należą między innymi Karkonosze i Góry Stołowe.

Polanica-Zdrój

Polanica Zdrój jest miastem uzdrowiskowym w dolinie Bystrzycy Dusznickiej, u podnóża Piekielnej Góry, niedaleko Gór Stołowych.

Historia

Najdawniejsza wzmianka dotycząca Polanicy została wpisana pod datą 1 lutego 1347 do najstarszej kłodzkiej księgi sądu stanowego dla szlachty z lat 1346–1390. Dotyczyła osady otoczonej gęstymi lasami zwanej Heyde i długu na jedenaście kóp groszy, jaki zaciągnął Mikołaj (Nickel) z Głuboczy u Mikołaja Mulsteina, mieszczanina kłodzkiego, zastawiając m.in. cztery łany ziemi w Polanicy. Świadkami byli Guntern ze Stercz i Hanko z Knoblauchsdorfu, późniejszy starosta kłodzki.
W 1353 właścicielami wsi byli bracia Otto Młodszy, zwany Scolaris i Otto, zwany Blizna (Schramm) Glubosowie. W 1417 osada tworzyła wspólne dobra ze Szczytną, a ich właścicielem był Michel von Glubos.
W drugiej połowie XV w. wieś stała w połowie własnością rodziny von Lazan. W 1494 zmarł ostatni potomek tego rodu Sigmund Seidlitz von Lazan (Lasan) i ta część wsi stała się własnością Henryka Starszego Podiebradowicza, księcia ziębickiego, pierwszego hrabiego kłodzkiego, który podarował ją klasztorowi augustianów z Kłodzka. Druga połowa wsi, obejmująca również dwa łany, należała do kolejnych rodów rycerskich. Wreszcie i ta część stała się królewszczyzną. Około 1556 na północnym krańcu wsi powstało nowe osiedle Nowa Polanica (zw. Neuheide, obecnie Polanica Górna), w związku z czym Polanicę zaczęto nazywać Starą.
W 1595 kłodzki konwent augustianów rozpadł się, a jego dobra przejęło kłodzkie seminarium jezuickie. Jezuici przystąpili energicznie do zagospodarowywania wsi, osadzając nowych gospodarzy. Trzydzieści lat później Georgius Aelurius podał w swojej Glaciographii (opisie ziemi kłodzkiej) wiadomość o istnieniu w okolicy wsi źródeł mineralnych. Źródła te były nazywane źródłami ropuch, ponieważ często znajdowano w nich martwe żaby. Wskakiwały one do wody nic nie przeczuwając i na skutek wysokiej w niej zawartości kwasu węglowego, rozstawały się z życiem. Ale nadal nie były one wykorzystywane leczniczo.
W 1630 założono tu folwark, a w 1631 w Polanicy odnotowano już 16 gospodarzy płacących podatki kościelne. Zagospodarowaną przez jezuitów Polanicę zniszczyli i spalili (m.in. dwór jezuicki) w 1645 (wojna trzydziestoletnia) Szwedzi z oddziału płk. Roberta Douglasa (jako generał był później jednym z dowódców szwedzkich w czasie Potopu). W 1650 zakonnicy wznieśli na zboczu doliny Bystrzycy pałacyk w rodzaju pensjonatu, który znacznie rozbudowali po pożarze w 1699. W latach 1706–1707 zakon jezuitów wybudował okazały dwór z kaplicą, który zaczął służyć pierwszym kuracjuszom, docierającym do Polanicy od połowy XVIII w.
W 1747 wieś stanowiła nadal współwłasność jezuitów i szpitala w Kłodzku, od 1765 miała ona już trzech właścicieli: zakon jezuitów, szpital i radcę handlowego Genedla. W 1773 został rozwiązany zakon jezuicki, a jego dobra przeszły na własność państwa pruskiego. W 1787 znaczna część majątku wraz ze źródłami znalazła się w rękach Fryderyka von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, później ministra górnictwa i hutnictwa w rządzie pruskim, pioniera industrializacji na Górnym Śląsku.
Wyraźniejszy rozwój datuje się dopiero od XIX wieku, kiedy to nowy właściciel Polanicy kupiec kłodzki Joseph Grolms ocembrował jedno z pięciu tryskających wówczas źródeł (Józef), wzniósł dom zdrojowy (drewniane łazienki) i zamienił okoliczne pola na ogród. Kolejni właściciele uzdrowiska Storch i Rathmann wznieśli nowe, murowane łazienki. Przeprowadzili też badania wód mineralnych, a następnie zaadaptowali dwór pojezuicki na dom dla kuracjuszy. W 1840 Polanica zasłynęła tym, że ma wodę skuteczną przeciwko „słabościom podbrzusza”. Właściwości wód polanickich zbadano ponownie i dokładnie w 1846.
W 1873 zdrój wraz z przyległymi terenami nabył wrocławski przemysłowiec Wenzel Hoffmann i w następnym roku postawił dom inspektora zdroju i inne urządzenia. Od tego momentu datuje się ożywiony rozwój Polanicy jako renomowanego uzdrowiska. W wyniku starań nowego właściciela powstał rozległy park, zbudowano nową pijalnię wód, dom zdrojowy i teatr. W 1875 było już około 131 kuracjuszy. Od 1879 zaczęto wykorzystywać miejscowe złoże borowiny. Już w 1880 było około 300 kuracjuszy, a w 1890 – 726. Rozpoczęto butelkowanie wody mineralnej ze źródła Jerzy i jej wysyłkę.
W 1890 doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, co przyczyniło się do rozwoju uzdrowiska. W latach 1903–1904 następny właściciel, baron Wolfgang von der Goltz przeprowadził odwierty pozyskując nowe, bardzo wydajne źródła Wielka Pieniawa (niem. Grosser Sprudel) oraz Goplana (Charlottensprudel). Odwiercenie tych źródeł (34 i 88 m głębokości) spowodowało zanik starych źródeł z wyjątkiem Józefa. W 1904 miejscowość nabyła spółka pod przewodnictwem radcy handlowego Georga Haasego (właściciela browaru we Wrocławiu), która w bardzo krótkim czasie doprowadziła uzdrowisko do rozkwitu, zajmując się także szeroko jego reklamą. Spowodowało to gwałtowny napływ kuracjuszy i ruch budowlany w Polanicy, która zatraciła wiejski charakter, stając się modnym kurortem o charakterystycznej willowo-pensjonatowej zabudowie w stylu szwajcarskim.
Na początku I wojny światowej uzdrowisko zamknięto, a w domu zdrojowym urządzono szpital, ale już w 1915 wznowiono działalność zdroju. Specjalnie dla polskich kuracjuszy, w 1915 wydano przewodnik w jęz. polskim i do 1933 prowadzono takiż pensjonat.
W czasie II wojny światowej rozbudowa uzdrowiska została zahamowana, sanatoria ponownie zamieniono na szpitale wojskowe. W miejsce kuracjuszy pojawili się ranni żołnierze niemieccy.
Ważnym czynnikiem miastotwórczym było zbudowanie kościoła i utworzenie w 1923 katolickiej parafii Wniebowzięcia NMP, oraz budowa w 1916 kościoła ewangelickiego im. cesarza Fryderyka III. Utworzono także dwa cmentarze: katolicki (obecnie komunalny) w 1920 i ewangelicki (obecnie w formie lapidarium) w 1925.
W maju 1945 miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie. Już 16 czerwca 1945 przybyli tu pierwsi polscy urzędnicy, uprzedzając wcielenie Dolnego Śląska do Polski, i nadając miejscowości nazwę Puszczyków Zdrój. Nazwę tę stosowano do maja 1946, kiedy to polska Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zmieniła je na Polanica-Zdrój. Niemal wszystkich dotychczasowych mieszkańców uzdrowiska wysiedlono do Niemiec, pozostali nieliczni specjaliści potrzebni do utrzymania uzdrowiska.

Atrakcje turystyczne

Ponieważ Polanica-Zdrój przeszła przez dwie wojny światowe bez większego uszczerbku, zachowała się znaczna część zabytków, między innymi kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, dwór jezuitów z początku XVIII wieku, kaplica św. Antoniego w Nowym Wielisławie i Park Zdrojowy. W skład zespołu uzdrowiskowego wchodzą: luksusowe sanatorium „Wielka Pieniawa”, czyli stary dom zdrojowy, funkcjonująca pijalnia wód mineralnych, szpitale kardiologiczny i gastrologiczny, a także sanatorium dziecięce. Do zabytków należy także teatr zdrojowy, gdzie oprócz wystaw, koncertów, występów i rozmaitych targów, organizowane są wydarzenia cykliczne, takie jak Międzynarodowe Koncerty Muzyki Organowej i Kameralnej czy Krakowski Salon Poezji.

Świeradów-Zdrój

Świeradów-Zdrój to miasto uzdrowiskowe na południowym zachodzie Polski, niedaleko Karkonoskiego Parku Narodowego.

Historia

Pierwsza wzmianka o Świeradowie pochodzi z 1524 roku; miasto zwało się wówczas Fegebeutel. Odkryte już wtedy wody mineralne zostały wzmiankowane po raz pierwszy w 1572 roku w książce berlińskiego lekarza Leonarda Thurneyssera. Świeradów był trzykrotnie plądrowany w latach 1634–1639. Jednym z powodów było przywiązanie mieszkańców ówczesnego Świeradowa do wiary protestanckiej. Również w 1642 roku Świeradów został ograbiony. W 1645 roku stacjonowały tu wojska rotmistrza Hermanna podczas szturmu przez Szwedów zamku Gryf.
W 1795 wybudowano pierwszy dom zdrojowy, w 1817 odkryto źródło w korycie rzeki, w związku z czym uregulowano jej przebieg i wybudowano zdrój zwany Dolnym Świeradowem. Był jednym z pierwszych uzdrowisk, gdzie poza funkcją pitną wprowadzono kąpiele w wywarze z kory świerku i w borowinie. W roku 1840 Świeradów liczył 1687 mieszkańców, w 1895 znaczna część uzdrowiska spłonęła. W 1899 odbudowano dom zdrojowy dodając 45-metrową wieżę oraz urządzono otaczający go park zdrojowy, powstała pijalnia wód w Górnym Zdroju oraz 80-metrowy kryty hall spacerowy. W 1909 roku z inicjatywy prywatnego inwestora doprowadzono z Mirska linię kolejową. W 1934 odkryto źródło radonowe, w 1935 r. utworzono związek, czego konsekwencją było m.in. wybudowanie drogi do Szklarskiej Poręby.
Po kapitulacji III Rzeszy w maju 1945 r. uzdrowisko zostało w dniach 8–9 maja 1945 zajęte przez wojska radzieckie, a następnie przekazane polskiej administracji. Jego dotychczasowi mieszkańcy zostali wysiedleni do Niemiec. W latach 1950–1953 rozbudowano ujęcie, wymieniono rurociągi i infrastrukturę.
Wobec braku historycznej nazwy polskiej, miejscowość nazywano początkowo Wieniec-Zdrój. W 1946 roku wprowadzono urzędowo nazwę Świeradów Zdrój, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Bad Flinsberg. W 1946 roku osada uzyskała prawa miejskie. 1 stycznia 1973 roku do miasta włączono sąsiednie sołectwo – Czerniawę-Zdrój.

Atrakcje turystyczne

Uzdrowisko w Świeradowie-Zdroju rozwijało się na przestrzeni lat, więc w samym mieście można znaleźć budynki sanatoriów i pensjonatów z różnych epok wieku XIX i XX. Dom Zdrojowy, stojący tu od 1795 roku i ponad wiek później odbudowany w związku z pożarem, jest sercem infrastruktury uzdrowiskowej tego miasta. Pod domem zdrojowym znajdują się pijalnia wód mineralnych i hala spacerowa długa na aż 80 metrów. Można też odpocząć w okolicznym parku zdrojowym, zwiedzić muzeum „Czarci Młyn”, aktywnie odpocząć w ośrodku Ski & Sun, zjeżdżając na nartach lub jadąc na rowerze, ewentualnie zwiedzić miasto i zobaczyć zabytki takie jak kościół pw. św. Józefa czy kościół Podwyższenia Krzyża w Czerniawie. Od Świeradowa-Zdroju rozpoczyna się Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, biegnący przez Góry Sowie i Góry Stołowe aż do Prudnika.

Jelenia Góra

Jelenia Góra to miasto leżące w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej, nad rzeką Bóbr.

Historia

Prawdopodobnie na terenie miasta istniał nieznany z nazwy słowiański gród, którego założenie polska tradycja przypisuje Bolesławowi III Krzywoustemu w latach 1108–1112. Z piastowskich początków zachowało się jeleniogórskie grodzisko – obecnie Góra Bolesława Krzywoustego, które miało również podgrodzie, które stopniowo rozwinęło się w osadę targową. Początki Jeleniej Góry w dzisiejszej postaci datują się jednak przypuszczalnie dopiero na połowę XIII w. i związane są z akcją osadniczą prowadzoną przez Bolesława II Rogatkę za pomocą kolonistów niemieckich.
Pod panowaniem książąt jaworsko-świdnickich miasto prężnie się rozwijało, w 1299 powstał młyn, w 1311 karczma, w 1361 piwiarnia, a w okolicy rozwijało się górnictwo rud żelaza i hutnictwo szkła. W 1392 na mocy układu o dziedziczeniu Jelenia Góra przeszła pod panowanie czeskie. Od zasiadających na praskim tronie Jagiellonów otrzymała szeroką samodzielność i prawo bicia własnej monety, a w 1519 r. ważny przywilej corocznych jarmarków.
Podczas wojny trzydziestoletniej miasto przeżyło swój najtrudniejszy okres. Wszystkie wieże – kościoła, ratusza i bram miejskich uległy spaleniu. Odbudowa spalonego i zrujnowanego miasta, pozbawionego pomocy z zewnątrz, była wolna i długotrwała. W 1630 cesarz austriacki nadał miastu przywilej wyłączności handlu płótnem lnianym. W 1639 r., w czasie szalejącej wichury zawaliła się wieża ratusza wraz z fragmentem budynku, którego już nie odbudowano. Nowy ratusz został wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. W okresie wojny trzydziestoletniej i panującego chaosu wewnętrznego dokonano samowolnej zmiany herbu Jeleniej Góry oraz falsyfikacji dyplomu herbowego. Po wojnie i odbudowie Jelenia Góra stała się jednym z bogatszych miast na Śląsku.
Ten pomyślny rozwój miasta przerwany został w 1742 r., kiedy to Śląsk został zbrojnie wcielony do państwa pruskiego, co odcięło miasto od dotychczasowych rynków zbytu. Nadejście XIX wieku było jednak dla Jeleniej Góry pomyślne. Kilku przemysłowców zbudowało tu bowiem swoje fabryki. Wzrastał też gwałtownie ruch turystyczny w Karkonoszach, dla którego Jelenia Góra oraz inne miejscowości wchodzące obecnie w jej skład, stanowiła naturalną bazę wypadową.
W czasie II wojny światowej miasto nie doznało żadnych zniszczeń i zostało zajęte przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. 8 maja 1945 z miasta uciekł dotychczasowy burmistrz z NSDAP, a następnego dnia powołano nowe władze miejskie (z udziałem komunistów z KPD) wraz z nowym burmistrzem z SPD. Tego samego dnia do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Jelenia Góra została pod dzisiejszą nazwą przyłączona do Polski (administracyjnie nazwę zatwierdzono w maju 1946), zaś jej ludność uległa przymusowemu wysiedleniu do Niemiec. Na jej miejsce przybywali polscy przesiedleńcy.

Atrakcje turystyczne

W centrum miasta jest pełno zabytków, między innymi bazylika mniejsza pw. św. Erazma i Pankracego, cerkiew prawosławna pw. Świętych Piotra i Pawła, mury obronne z basztami (wśród nich Baszta Wojanowska, Grodzka i Zamkowa), zabytkowy ratusz, teatr imienia C.K. Norwida, pałac przy ul. Kruszwickiej i Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego. Jednak reszta okolicy też ma coś do zaoferowania, na przykład niedalekie Muzeum Karkonoskie, pałac Paulinium, wzgórze Bolesława Krzywoustego z tarasem widokowym, Skansen Uzbrojenia Wojska Polskiego, czy też Teatr Animacji w Cieplicach. Atrakcji w samym mieście jest dużo, ale fani aktywnego odpoczynku mogą wybrać się w okoliczne góry, mianowicie Karkonosze (z ruinami zamku na szczycie pobliskiego wzgórza Chojnik), Rudawy Janowickie, Góry Kaczawskie i Izerskie.

Lewin Kłodzki

Lewin Kłodzki jest wsią leżącą na południowy zachód od Parku Narodowego Gór Stołowych, pomiędzy Wzgórzami Lewińskimi a Górami Orlickimi.

Historia

Lewin Kłodzki został założony przez Czechów jako osada handlowa. Pierwsza dobrze udokumentowana wzmianka o Lewinie pochodzi z 1213, jednakże według Josepha Köglera to Lewina Kłodzkiego dotyczy wzmianka o wsi Levinice z 1197. Według tegoż historyka, miejscowość posiadała prawa miejskie w 1345 roku, gdy czeski kronikarz Hájek opisał historię czarownicy Bródki „w mieście Lewinice”. Bezsporne jest, że Lewin Kłodzki prawa miejskie uzyskał przed 1401. Podczas wojen husyckich, w 1428 miasto zostało zniszczone, odbudowane zostało w II poł. XV wieku. Do 1595 razem z Dusznikami-Zdrojem wchodziło w skład państwa Homole. W XVIII w. Lewin był znany, podobnie jak cały region ziemi kłodzkiej, z tkactwa lnianego, na rynku miasteczka organizowano targi płóciennicze, epokę tą zakończył wielki pożar w 1772. W II poł. XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze. W Lewinie Kłodzkim produkowano wtedy czekoladę, pończochy i szlifowano kryształy. Na początku XX w. przez miasteczko przeprowadzono linię kolejową z Kłodzka do Kudowy-Zdroju ze stacją Lewin Kłodzki.
W 1945 r. miasto zostało włączone do Polski. Jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec i zastąpiono polskimi osadnikami. Ze względu na niewielkie rozmiary miejscowości w 1946 r. administracja polska odebrała Lewinowi Kłodzkiemu prawa miejskie, w maju tego samego roku oficjalnie zatwierdzono nazwę Lewin.

Atrakcje turystyczne

Niedaleko Lewina znajdują się pozostałości starego, XIII-wiecznego zamku Homole, konkretnie ruiny baszty. Do zabytków wsi należą również kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, kaplica św. Jana Nepomucena w Lasku Miejskim, barokowe kamieniczki, plebania i ponad stuletni wiadukt.

Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie to jedne z najstarszych gór w Europie, obok Sudetów. Nie są tak wysokie jak Tatry, ani tak obszerne jak Beskidy, co nie znaczy, że nie warto ich odwiedzić. Dla turystów uwielbiających spokój i niezwykłe miejsca, Góry Świętokrzyskie są idealnym miejscem na spędzenie wakacji.

Bałtów

Bałtów jest wsią leżącą w województwie świętokrzyskim, nad rzeką Kamienną.

Historia

Wieś mogła istnieć już w XI wieku. Prawdopodobnie z tego okresu pochodził pierwszy z bałtowskich kościołów pod wezwaniem Świętego Andrzeja.
O Bałtowie wspominał Jan Długosz (u Długosza Baluthow) w swoich kronikach. Wspomina o co najmniej 10 garncarzach, którzy tu osiedli (Dług., II, 509). Prywatna wieś szlachecka Bałutów, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego.
Po Warszu kolejnymi właścicielami wsi byli m.in.: Jan z Kaliszan, Ossolińscy, Krzysztof Krzyżanowski, Paweł Chocimowski, Marcin i Stanisław Chomentowscy oraz hrabia Jacek Małachowski.
W 1828 roku Bałtów nabył książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Wieś pozostawała własnością rodu Druckich-Lubeckich herbu Druck do 1864 r. do czasu przeprowadzenia uwłaszczenia chłopów, a resztki majątku do końca II wojny światowej.
Pod koniec XIX wieku książę Aleksander Drucki-Lubecki postanowił wybudować tutaj swoją siedzibę. W latach 1894–1899 powstał pałac. Po II wojnie światowej rodzina Druckich-Lubeckich zmuszona była opuścić Bałtów, a sam majątek został znacjonalizowany. W latach powojennych opuszczony pałac, w którym przez pewien czas mieściła się szkoła rolnicza, uległ dewastacji, szczególnie po 1990 roku z uwagi na ogromne zaniedbania lokalnych władz. W 2014 roku spadkobiercy księcia Aleksandra Druckiego-Lubeckiego odzyskali ostatecznie ruiny pałacu po długoletniej batalii z lokalnym samorządem.

Atrakcje turystyczne

Najbardziej znaną atrakcją turystyczną Bałtowa jest park jurajski, założony w roku 2004 po odkryciu skamieniałych tropów dinozaurów. Jest też możliwy spływ kajakiem rzeką Kamienną i skorzystanie z usług czynnej sezonowo stacji narciarskiej „Szwajcaria Bałtowska”. Do zabytków Bałtowa należy pałac Druckich-Lubeckich, kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej, XIX-wieczny cmentarz i drewniana kaplica św. Jana Nepomucena.

Sandomierz

Sandomierz to miasto w województwie świętokrzyskim, leżące nad Wisłą. Swoją potoczną nazwę, „Mały Rzym”, zawdzięcza temu, że otacza je siedem pagórków. To miasto jest szczególnie znane z tego, że było planem serialu „Ojciec Mateusz”.

Historia

Ślady pierwszego osadnictwa na tych terenach, znalezione w wykopaliskach archeologicznych, pochodzą z neolitu. Osada – w X w. na terenie wzgórza zamkowego, od XI wieku gród, siedziba książęca oraz miasto wojewódzkie. Odkryte podczas prac archeologicznych naczynia ceramiczne z XI wieku charakteryzują się podobieństwem do technik i wzorów wyrobów z Wielkopolski.
Obok zbudowanego później Domu Długosza powstał w sąsiedztwie drugi gród, który dał początek miastu. Dzięki położeniu nad Wisłą, w miejscu przeprawy szlaku handlowego z Europy Zachodniej na Ruś, Sandomierz szybko zyskiwał na znaczeniu.
W czasach Bolesława Chrobrego miasto pełniło ważną rolę. W średniowiecznej Polsce obok Wrocławia oraz Krakowa zaliczone zostało przez Galla Anonima do trzech głównych siedzib Królestwa Polskiego.
W okresie rozbicia dzielnicowego był stolicą Księstwa Sandomierskiego, a przez około 700 lat również miastem wojewódzkim (pierwszy wojewoda Pakosław, ur. 1182, zm. 1203). Pierwszym władcą (w okresie od 1146 do 1166) był Henryk Sandomierski, syn Bolesława Krzywoustego. Pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim dotycząca Sandomierza miała miejsce przed 1243 rokiem. Miasto zostało zdobyte przez Tatarów w 1241 roku oraz w 1259.
Od końca XIV w. do rozbiorów Sandomierz był miejscem sądów szlacheckich pierwszej instancji: ziemskiego i grodzkiego.
W 1570 r. miał miejsce zjazd reprezentantów działających w Polsce nurtów reformacji, w wyniku którego doszło do podpisania tzw. zgody sandomierskiej – porozumienia w obronie przed kontrreformacją. Okres wojen szwedzkich to ponowny upadek miasta spowodowany zniszczeniami.
W 1613 r. otwarto Kolegium Jezuickie w Sandomierzu. W 1623 r. Jakub Bobola (zm. 1636) – podczaszy sandomierski, prawdopodobnie stryjeczny brat św. Andrzeja Boboli, założył przy kolegium konwikt dla 12 młodych, należących do zubożałych rodzin, szlachciców i zapisał na ten cel 15 500 złp. na dobrach swych Wilczyce. W 1635 przeznaczył na pomieszczenie konwiktorów swą kamienicę, stojącą do dziś dnia na sandomierskim Rynku.
W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym między Królestwem Polskim a Galicją i stracił znaczenie administracyjne, a także gospodarcze. Dodatkowo został dość poważnie zniszczony przez I wojnę światową. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto wyrwało się ze stagnacji i zaczęło się prężnie rozwijać.
W 1939 roku miał stać się stolicą nowego województwa, czyli województwa sandomierskiego. Plany te zniweczyła II wojna światowa. W czerwcu 1942 Niemcy utworzyli w Sandomierzu getto dla ludności żydowskiej. Przebywali w nim również Żydzi z okolicznych miejscowości m.in. 300 osób z Kurozwęk. We wrześniu 1942 w getcie mieszkało ok. 5200 osób. Zostało ono zlikwidowane w październiku 1942, kiedy to ok. 1000 Żydów zastrzelono na miejscu, a pozostałych wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu.
Wojska radzieckie wkroczyły do Sandomierza 18 sierpnia 1944 roku walcząc o utworzenie przyczółka zwanego sandomierskim. W październiku tego samego roku miasto stało się siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Sandomierz nie ucierpiał podczas działań wojennych.

Atrakcje turystyczne

Ponieważ Sandomierz był jednym z najważniejszych i najlepiej rozwijających się miast w Polsce, znajduje się w nim pełno zabytków kulturowych, między innymi bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z XIV-XVII wieku, kościół św. Michała Archanioła, zamek królewski będący obecnie siedzibą Muzeum Okręgowego, kolegium jezuickie Collegium Gostomianum, Brama Opatowska z II połowy XIV wieku, Dom Długosza, ratusz, zabytkowe kamienice i trasa podziemna „Lochy Sandomierskie”.