Kraków jest uważany za stolicę Małopolski, zwłaszcza że był stolicą Polski przed Warszawą, jeszcze za czasów Piastów. To jest drugie największe i zarazem najbadziej zaludnione miasto Polski. Leży nad Wisłą i stanowi jeden z krańców Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Turyści jadący w góry zazwyczaj mijają właśnie Kraków. Nazwa mogła pochodzić od polskiego legendarnego króla Kraka (Kroka według legend czeskich), ale przypuszcza się też, że może wywodzić się od starosłowiańskiej nazwy cmentarzyska „raka”.
Historia
Pierwszą udokumentowaną wzmianką o Krakowie jest relacja kordobańskiego kupca Ibrahima ibn Jakuba z 965 r., w której wspomina o otoczonym lasami bogatym grodzie, leżącym na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wawelu i był jednym z grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły przez pewien czas, w ostatniej ćwierci IX w., znajdować się pod władaniem Państwa Wielkomorawskiego, nie ma jednak na to bezpośrednich dowodów. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 – ok. 986) Kraków wszedł w zależność od Czech, rządzonych przez pierwszych władców z dynastii Przemyślidów. Ale to była dość luźna zależność.
Gdzieś przed 990 r. gród znalazł się w granicach państwa piastowskiego, stając się z czasem jedną z głównych siedzib królestwa. Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992 r. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.
W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 r. miasto zostało zniszczone podczas najazdu mongolskiego. Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, którą najprawdopodobniej planowano na początku XIII wieku. W dniu 5 czerwca 1257 r., wzorując się na Wrocławiu, książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga nadali miastu przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim w Koperni koło Pińczowa.
Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem niemieckim przez mieszczaństwo krakowskie do XVI w. Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta.
W 1320 r. w katedrze wawelskiej koronowano Władysława Łokietka, kończąc symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734 r., Kraków był miejscem koronacji królów Polski.
W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366).
Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI wieku, Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 r. uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan razem z okręgiem murów miejskich.
Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się pod Warszawą, położoną mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy.
Od 1596 r. rozpoczął się proces przenoszenia dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Warszawa uzyskiwała tytuł miasta rezydencjalnego Jego Królewskiej Mości, jednak Kraków do ostatniego rozbioru Polski pozostawał formalną stolicą Rzeczypospolitej
Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655 r., podczas „potopu szwedzkiego” (przedmieścia ucierpiały jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga). W latach 1656–1657 nastąpiło kolejne oblężenie miasta, tym razem bronionego przez Szwedów.
W XVIII w. Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie chłopskie w obronie Rzeczypospolitej.
15 czerwca 1794 r. do Krakowa wkroczyły wojska pruskie. Prusacy obsadzili Wawel i założyli tam składy wojskowe. Zrabowano klejnoty i insygnia koronacyjne ze skarbca koronnego, które przewieziono do Berlina, a następnie częściowo włączono do skarbca pruskiego oraz przetopione lub spieniężone na potrzeby wojenne. Prusacy opuścili Kraków w 1795 r.
Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki – dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, począwszy od Raszyna, z oddziałem – forpocztą, dotarł do Krakowa 14 lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia.
14 października 1809 r., na mocy traktatu z Schönbrunn, Kraków i Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W 1813 r. został siedzibą rządu Księstwa Warszawskiego. W latach 1815–1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę, na miejscu której powstał park – Planty. Po powstaniu krakowskim, zorganizowanym przeciwko dominacji austriackiej, ale i faktycznie przeciwko trzem zaborcom naraz (czyli tzw. „państw opiekuńczych” Rzeczypospolitej Krakowskiej), miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918 r. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki Książę Krakowa.
W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta.
W początku nowego stulecia zaszły w Krakowie poważne zmiany – również w infrastrukturze technicznej miasta. 14 lutego 1901 r. – za prezydentury Józefa Friedleina – otwarto miejskie wodociągi wówczas imienia Franciszka Józefa.
12 lipca 1903 r. Kraków nawiedziła powódź – największa od 1813. Stan Wisły w mieście osiągnął 4 m 52 cm. Zagrożony zerwaniem był most Podgórski, woda zagroziła też gazowni miejskiej. Od Podgórza, przez tereny Zawiśla, Zwierzyniec, Błonia krakowskie, aż do Nowej Wsi i Łobzowa powstało ogromne rozlewisko z połączonych wód Wisły, Wilgi i Rudawy. W zalanych dzielnicach komunikacja odbywała się łodziami i tratwami. Pod wpływem tej klęski żywiołowej postanowiono przeprowadzić regulację Rudawy w połączeniu z wytyczeniem jej nowego koryta.
W 1915 r. włączono do Krakowa Podgórze, miasto założone w 1784 r. na przeciwległym brzegu Wisły.
6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa I Kompania Kadrowa z Józefem Piłsudskim na czele. Było to pierwsze polskie wojsko od czasów rozbiorów Polski a de facto kolejny zryw powstańczy w dziejach Rzeczypospolitej.
W początku 1918 r. wzmogły się w Krakowie nastroje niepodległościowe, czego wyrazem była manifestacja 20 stycznia. Sytuację pogorszyło ogłoszenie 11 lutego postanowień traktatu brzeskiego. Demonstracje rozpoczęły się 12 lutego od zdemolowania konsulatu pruskiego, a 18 lutego odbyła się wielka manifestacja protestacyjna na Rynku Głównym.
15 października delegaci polscy w wiedeńskim parlamencie złożyli deklarację, iż odtąd uważają się za obywateli wolnej i zjednoczonej Polski. Wydział Krajowy zwołał następnie w Krakowie posłów sejmowych i do Rady Państwa, którzy 28 października powzięli uchwałę głoszącą, że ziemie polskie w obrębie byłej monarchii austriackiej należą już do Państwa Polskiego, oraz że dla ziem tych tworzy się Komisję Likwidacyjną.
W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP – uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Jesienią 1923 r., w wyniku pogarszającej się sytuacji ekonomicznej i konfliktów społecznych, doszło w Krakowie do krwawych starć ulicznych. 5 listopada proklamowano strajk generalny, który został krwawo stłumiony. Zamieszki krakowskie trwały zaledwie jeden dzień, ale wywarły ogromny wpływ na sytuację polityczną tych czasów, między innymi osłabiając pozycję rządu Wincentego Witosa na korzyść opozycji Piłsudskiego.
Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) Kraków funkcjonował jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. W marcu 1941 okupant niemiecki zamknął w getcie krakowskim około 60 tys. osób uznanych za Żydów według rasistowskich ustaw norymberskich (25% wszystkich mieszkańców Krakowa). Więźniowie getta zostali zamordowani w trakcie akcji likwidacyjnej (13 – 14 marca 1943) i w obozach koncentracyjnych w Płaszowie, Bełżcu i Auschwitz. W wyniku tej akcji eksterminacyjnej po II wojnie światowej ocalało około tysiąca krakowskich Żydów. Zagrabiono i wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie powróciła do kraju.
W 1939 r. powstała w Krakowie pierwsza w Polsce organizacja konspiracyjna podczas II wojny światowej, Organizacja Orła Białego. Oprócz Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej, działała m.in. organizacja harcerska „Szare Szeregi”, której naczelnictwo mieściło się w Krakowie po upadku powstania warszawskiego. Działalność prowadziły inne, liczne ugrupowania konspiracyjne. Istotną rolę w okupowanym mieście odgrywało też konspiracyjne życie kulturalne i oświatowe.
Kraków miał się stać miastem niemieckim nie tylko z nazwy i składu narodowościowego ludności, ale także z wyglądu zewnętrznego. W tym celu okupant planował zniszczenie polskiego dorobku kulturowego i wyeksponowanie własnej tradycji historycznej. Urbanistyczne „porządkowanie” miasta Niemcy zaczęli od wyburzeń w rejonie Wawelu – ówczesnej siedziby gubernatora dr Hansa Franka.
Kraków jako jedno z niewielu miast polskich nie odniosło podczas wojny większych strat substancji materialnej, zaś w 1946 roku był trzecim najludniejszym miastem w Polsce po Łodzi i Warszawie.
W 1947 r. odbył się w Krakowie proces zbrodniarzy niemieckich z obozu KL Auschwitz prowadzony przed Najwyższym Trybunałem Narodowym.
Atrakcje
Stare Miasto
Stare MIasto to centralna dzielnica Krakowa, jednocześnie najczęściej odwiedzane przez turystów miejsce w dawnej stolicy Polski. To obowiązkowy przystanek wycieczek po mieście, pełen atrakcji i historii.
Wawel
Nie ma takiego Polaka, który nie wiedziałby o wzgórzu Wawel nad Wisłą, gdyż to jest najcenniejszy pomnik historii i kultury kraju. Najbardziej rozpoznawalną częścią wzgórza jest ogromny Zamek Królewski, który zaprasza turystów swoim wyglądem, a także kolekcją historycznych eksponatów.
Na wzgórzu znajduje się również gotycka katedra, w której podziemiach chowani byli monarchowie i bohaterowie narodowi. W dzwonnicy tej katedry wisi pięć dzwonów, z których największy to „Zygmunt”. U podnóża wzgórza jest wejście do Smoczej Jamy – jurajskiej jaskini, którą według starej krakowskiej legendy zamieszkiwał smok wawelski. Przed wejściem do Jamy stoi ziejąca ogniem figura smoka.
Rynek Główny
Rynek Główny mieści się w centrum Krakowa, otoczony Plantami. Osoby, które pragną zwiedzić Kraków pieszo, powinny pójść właśnie tutaj i rozejrzeć się po tej historycznej części dawnej stolicy Polski. Najbardziej w oczy rzucają się Sukiennice, dzielące cały Rynek na pół.
Na wschód od Sukiennic leży kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, znany bardziej jako Kościół Mariacki. Z jego północnej wieży, co godzinę, da się usłyszeć hejnał, grany przez trębacza w cztery strony świata.
Koło Sukiennic jest wejście do podziemi rynku krakowskiego, będących siedzibą niesamowitego muzeum historii Krakowa, gdzie przechowywane są zbiory archeologiczne dotyczące miasta.
Planty
Planty krakowskie to park otaczający Stare Miasto. Powstały na miejscu fortyfikacji miejskich i jest miejscem codziennych spacerów i spotkań towarzyskich, ale też uroczystości narodowych. W okolicy Plantów leżą takie zabytki jak Barbakan na północy, baszty, kościoły czy wzgórze Wawel na południu.
Kopalnia soli
Kopalnia soli Wieliczka niedaleko Krakowa przyciąga turystów z całej Polski i spoza granic kraju. Po labiryncie podziemnych korytarzy o łącznej długości 300 kilomerów turyści spacerują około 2 godzin według kilku wyznaczonych tras, mijając przeróżne figury wykonane z soli kamiennej. Największą atrakcją jest jednak kaplica świętej Kingi – ogromna podziemna sala oświetlana żyrandolami, z rzędami krzeseł i ołtarzem.
Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy
Znajdujący się częściowo na terenie Krakowa park krajobrazowy to atrakcja dla osób lubiących dłuższe spacery. Na jego terenie znajdują się dwa z czterech znanych krakowskich kopców: kopiec Kościuszki będący symbolicznym grobem bohatera Polski i USA, oraz kopiec Piłsudskiego z roztaczającym się widokiem na miasto. Las Wolski na północy parku krajobrazowego jest pokryty siecią szlaków turystycznych.
